Oorlog voor iedereen

In slotfase oorlog overheerst de grimmigheid
In het najaar van 1944 veranderde de oorlogssituatie in Nederland scherp van karakter: de oorlog kwam heel dichtbij, Nederland werd een frontstaat en opeens werd alles veel grimmiger, dreigender, gevaarlijker.
Voor het zuiden van Nederland leidde dat tot de bevrijding maar de rest van het land ging een zware oorlogswinter tegemoet. De inleiding vormt de geallieerde invasie van 6 juni 1944 in Normandië. Hoewel de opmars aanvankelijk niet erg opschiet, gaat het vanaf eind augustus opeens heel hard.

In begin september worden de Belgische steden bevrijd en op 4 september 1944 zendt Radio Oranje het bericht uit dat de bevrijders de Nederlandse grens zijn overgestoken. Dat klopt niet, maar de gevolgen zijn aanzienlijk: hier en daar staan al Nederlanders met een vlag in de hand op de Canadezen te wachten.

En tegelijkertijd vluchten tienduizenden NSB’ers weg, naar oostelijke streken en soms naar Duitsland. Dat verschijnsel wordt Dolle Dinsdag genoemd. Er is zelfs een grote groep NSB’ers die zijn toevlucht zoekt in kamp Westerbork, waar dan nog honderden Joden op hun deportatie wachten.

De bevrijding blijft uit maar er komt nieuwe hoop als de geallieerden een enorm offensief ontketenen, gericht op de bruggen bij Arnhem en Nijmegen: Market Garden Als ze daar kunnen doorstoten, ligt de weg naar Berlijn open. Maar dat mislukt en dan keren opeens de kansen. De Duitse troepen herstellen zich en verdedigen Nederland met grote felheid.

In deze aflevering laat Rob Trip zien wat dat voor gevolgen heeft. Vooral de strijd in Zeeland, Noord-Brabant en Limburg kost veel bloed, van soldaten en burgers. Hij is in Zeeuws-Vlaanderen waar de bevolking lange dagen in schuilkelders moet blijven omdat de beschietingen maar niet ophouden. Het duurt vele weken voor de geallieerden de oevers van de Schelde in handen hebben en daarvandaan Noord Brabant kunnen veroveren.

In de rest van het land wordt de situatie dan veel grimmiger. Het verzet voert aanslagen uit die met ongekende hardheid worden beantwoord. Het dorp Putten is daarvan het grootste slachtoffer: een groot deel van de mannelijke bevolking wordt weggevoerd, veel huizen in brand gestoken. Het merendeel van de Puttense mannen komt niet terug: ze arriveren op het verkeerde moment in de verkeerde werkkampen waar hun een onmenselijke behandeling wacht die honderden het leven kost.

De Spoorwegstaking die de Nederlandse regering te Londen heeft afgekondigd krijgt een radicaal antwoord van Duitse kant: er mag geen voedsel en brandstof meer per binnenschip worden aangevoerd in het westen van het land. Daar ontstaat tekort aan alles, gedurende de lange hongerwinter, die in totaal wel 16.000 slachtoffers eist.

Tot frustratie van de bevolking in het westen ligt het krijgsbedrijf lang stil. De meeste geallieerden troepen komen in Nijmegen op krachten voor het slotoffensief, dat gericht is op Berlijn: de bevrijding van Nederland speelt in de plannen van de geallieerden geen rol van betekenis. Pas in april begint de bevrijding van het oosten en het noorden, waarbij vooral om Groningen nog fel gevochten is.

De eerste dagen van mei krijgt de bevolking van de steden in West-Nederland voedsel uit de lucht, afgeworpen door geallieerde transportvliegtuigen. Op 5 mei capituleren pas de Duitsers, op 6 mei zet generaal Blaskowitz zijn handtekening en op 7 mei worden de Canadezen in de grote steden verwacht.

Daar doen zich dan rond de ontwapening van Duitsers allerlei incidenten voor. In Amsterdam schieten Duitsers vanuit een sociëteit op de Dam op de menigte die de bevrijding wil gaan vieren: er vallen twintig doden, de bevrijding krijgt voor tal van gezinnen een zwarte schaduw.

Deze uitzending van het programma De Oorlog met de titel Oorlog voor iedereen is uitgezonden op zondag 29 november door de NPS. De presentatie was in handen van Rob Trip.