Na de oorlog

De oorlog na de oorlog
Eigenlijk is de Tweede Wereldoorlog nooit helemaal weggeweest. Al bijna 65 jaar heeft de herinnering aan de ingrijpende gebeurtenissen van die tijd een belangrijke stempel gedrukt op de Nederlandse samenleving.
Vandaar ook dat de laatste aflevering van de NPS-serie De Oorlog aan dat verschijnsel gewijd is: de oorlog na de oorlog.

De verhouding met Duitsland heeft daar steeds een belangrijke rol in gespeeld. Lange tijd was die totaal verstoord, maar de laatste jaren is er een steeds normalere relatie tussen de beide buurlanden ontstaan. Maar nog niet alles is gladgestreken.

De Duitse ambassadeur is tegenwoordig welkom op allerlei herdenkingsplechtigheden. In dit afsluitende deel van De Oorlog is hij onder andere te zien als gast in het voormalig concentratiekamp Vught. Maar op de jaarlijkse dodenherdenking op de Dam mag hij nog niet komen. Dr Thomas Läufer, de huidige ambassadeur, betreurt dat. Hij zegt tegen presentator Rob Trip dat hij hoopt dat die beperking spoedig kan worden opgeheven.

De herdenking van de oorlog gaat al terug naar 1946. Toen werd in een afgeladen Olympisch Stadion een massaspel gespeeld waarin de landkaart van Nederland op het Olympische gras was uitgetekend, en waarbij allerlei groepen hun eigen rol in de oorlog uitbeeldden. Later werden herdenkingen ook vaak omstreden.

Vooral in de periode van de Koude Oorlog, toen de tegenstellingen tussen communisten en niet-communisten in Nederland steeds heviger werden. Vooral de herdenking van de Februaristaking werd daardoor getroffen – er is een jaar geweest dat er op één dag vier herdenkingen werden gehouden bij het beeld van de Dokwerker in Amsterdam.

De herinnering aan de Jodenvervolging is lange tijd belemmerd door het gebrek aan een geschikte plek om te herdenken. Zo hebben er in 1952 vele duizenden mensen gedefileerd langs een met as uit Auschwitz gevulde urn, die in Amsterdam in een uitvaartcentrum was neergezet.

Het besef van de ramp die de Nederlandse Joden was overkomen kreeg vanaf 1960 een impuls door de televisieserie De Bezetting van dr. L. de Jong. In het begin van de jaren zestig werd die belangstelling bovendien gewekt door de arrestatie en berechting van Adolf Eichmann, één van de uitvoerders van de massale deportaties. In de tv-serie vertelt de schrijver Harry Mulisch over de periode dat hij het Eichmann-proces als verslaggever bijwoonde.

Een ommekeer in de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog vond plaats in 1972, toen de discussies losbarstten rond de Drie van Breda. Het kabinet wilde drie Duitse oorlogsmisdadigers vrijlaten omdat hun straf geen enkel doel meer diende, maar uit de samenleving kwamen zulke felle en emotionele protesten dat dat plan moest worden ingetrokken.

In de tv-serie komt onder andere aan de orde hoe de gevangenen zelf op die zaak reageerden; één van hun bewakers hield er destijds een dagboek over bij. De herinnering aan de oorlog werd sindsdien veel emotioneler en er kwam meer aandacht voor de psychische gevolgen die de kampen en andere oorlogservaringen voor betrokkenen bleken te hebben. In die periode heeft Nederland een uitgebreid stelsel van welzijnsmaatregelen ontworpen om de oorlogsgetroffenen goed te helpen.

Daarnaast stelt presentator Rob Trip aan de orde hoe de Tweede Wereldoorlog ook steeds meer de norm van goed en kwaad bepaalde in het naoorlogse Nederland. En dat terwijl de Europese landen door hun onderlinge samenwerking, vooral in de EU, actief hebben geprobeerd om een nieuwe oorlog in Europa te voorkomen.

De toenadering tussen Duitsland en Frankrijk is daarvoor, zo concludeert de tv-serie, van beslissende betekenis geweest.

Deze uitzending van het programma De Oorlog met de titel Na de oorlog is uitgezonden op zondag 20 december door de NPS. Te gast was Harry Mulisch. De presentatie was in handen van Rob Trip.