Oorlog in Indië

Veel onbekend beeld in Indisch deel van serie De Oorlog
De Japanse bezetting van Nederlands-Indië bracht, tussen 1942 en 1945, onnoemelijk veel leed met zich mee, voor de Nederlanders daar, maar ook voor de Indo-Europeanen en de Indonesische bevolking.

Maar daarnaast leidde die bezetting ook tot een versnelling in de politieke situatie: de rol van Nederland als koloniale mogendheid was onverwacht snel uitgespeeld.

Aan die ontwikkelingen besteedt de NPS-serie De Oorlog veel aandacht in deel 7, Oorlog in Indië. Wat in deze aflevering vooral opvalt is dat er veel filmbeelden in zijn opgenomen die tot dusver nooit eerder op de Nederlandse televisie zijn vertoond.

Opvallend is bijvoorbeeld een Duitse film over de ambities van Japan om de westerse landen uit Azië te gooien, en er zijn ook onbekende Japanse filmjournaals te zien. Heel bijzonder zijn ook kleurenopnamen van de Japanse aanval op de Amerikaanse vloot in Pearl Harbor.

Voor deze aflevering is presentator Rob Trip met een filmploeg onder leiding van regisseur Gerda Jansen Hendriks heel Java doorgereisd. Hij vertelt het verhaal op de locaties waar de strijd zich destijds afspeelde.

Dat begint al op 10 mei 1940: dan is er in Azië weliswaar nog geen oorlog uitgebroken, maar Nederlands-Indië verliest op slag het contact met het moederland waardoor het totaal op zichzelf is aangewezen. Het hoopt op steun uit de Verenigde Staten maar begint toch maar zelf een wapenindustrie op te bouwen.

De Japanse dreiging neemt snel toe. Japan wil zijn macht vergroten en heeft daarvoor olie, rubber en andere grondstoffen nodig, die in Nederlands-Indië ruim voorhanden zijn. De Nederlands-Indische regering weigert Japan een voorrangspositie te geven bij de levering van olie en daarmee wordt Nederlands-Indië een belangrijk doelwit.

Na de verrassingsaanval op Pearl Harbor verslaat de Japanse vloot de geallieerde schepen in de Slag in de Javazee, eind februari 1942. De Indonesische bevolking had haar hoop gevestigd op de verdedigingskracht van het Koninklijk Nederlands Indisch Leger (KNIL), maar dat biedt bij de nadering van de Japanse troepen verrassend weinig tegenstand.

Een echtgenote van een Nederlandse ambtenaar walgt daarvan, ze vindt dat Java op een presenteerblaadje aan de Japanners wordt aangeboden en vertrouwt aan haar dagboek toe dat ze niet wist hoe ze die boodschap aan haar bedienden moest brengen.

Het Nederlands prestige is daarmee enorm geslonken. Vervolgens worden Nederlanders massaal in Jappenkampen geïnterneerd, de soldaten in krijgsgevangenkampen, en de burgers in speciale mannen- en vrouwenkampen. De toestand wordt daar steeds slechter, zeker door gebrek aan voedsel en medische verzorging. Ongeveer een op zes overleeft die kampen niet.

Ook de Indonesische bevolking heeft veel te lijden: dwangarbeid en hongersnood richten een slachting aan onder de miljoenen Indonesiërs.

Rob Trip spreekt met een Indonesische burger die allesbehalve gelukkig was met het Japanse optreden destijds – die periode wakkerde het verlangen naar onafhankelijkheid bij de Indonesiërs sterk aan. Nationalistenleider Soekarno, die voor de oorlog door de rechter veroordeeld was wegens haatzaaien, krijgt van de Japanners steeds meer toezeggingen los die de onafhankelijkheid dichterbij brengen.

Hij is daar door Nederland altijd ernstig op aangevallen, maar tegenwoordig breekt toch steeds meer het besef door dat de oude koloniale verhoudingen toch niet meer te handhaven waren.

Dat blijkt wel na de capitulatie van de Japanners, op 15 augustus 1945. De nationalisten hebben dan een republiek Indonesia uitgeroepen, maar die heeft nog geen enkele status. Op straat heerst wanorde, omdat groepen revolutionaire jongeren wraak willen nemen op blanken en op Japanners. De oorlog eindigt in Indië niet in vreugde, maar in volstrekte chaos.

Deze uitzending van het programma De Oorlog met de titel Oorlog in Indië is uitgezonden op zondag 6 december door de NPS. De presentatie was in handen van Rob Trip.