De vuile olie van Shell

Voorzitting
De Tweede Kamer hield kort geleden een hoorzitting over de activiteiten van Shell in Nigeria, mede naar aanleiding van de ZEMBLA-uitzending ‘De vuile olie van Shell’ uit juni 2010. ZEMBLA-verslaggever Thomas Blom werd door Kamerleden gevraagd naar zijn ervaringen in Nigeria. Ruim vijftig jaar haalt Shell daar olie uit de grond. Door olielekkages zijn akkergronden en viswateren ernstig vervuild. De bevolking is het zat. Shell schept volgens de bewoners van de Nigerdelta geen rijkdom, maar armoede en draagt bij aan de conflicten in de regio. ZEMBLA filmde de praktijken van Shell en sprak met de lokale bevolking.

De ogen van de wereld waren wekenlang gericht op de Golf van Mexico, waar BP een olielek probeerde te stoppen, diep onder het zeeoppervlak. Ondertussen voltrekt zich in de Niger Delta, het zuidelijke deel van Nigeria, al vijftig jaar een olieramp. Sinds de oliemaatschappijen daar hun jacht op olie begonnen, is er naar schatting 1,5 miljoen ton olie over de landbouwgronden en in de moerassen gestroomd. Die vervuiling gaat onverminderd door. De bevolking wil dat het eindelijk stopt en richt zijn woede op Shell. De leidende Nederlands/Britse oliegigant maakt miljarden winst, maar wordt ervan beschuldigd milieu en mensenrechten op te offeren. ZEMBLA trok naar de Niger Delta en zag de praktijken van Shell.

Twintig lekkages in een jaar
Kingsley Chinda, commissaris milieuzaken van de Nigeriaanse provincie Rivers State, is duidelijk: ‘De woede van de bevolking komt voort uit de manier waarop de oliemaatschappijen te werk gaan.’ Voorbeelden hiervan treffen we in de hele Niger Delta aan. In het dorpje Jk4 toont dorpshoofd B. Ulolo de twintigste lekkage in een jaar tijd, veroorzaakt door oude en gebrekkige pijpleidingen van Shell. In Goi, een dorpje midden in het kwetsbare Deltagebied, ligt de ruwe olie nog op de oevers van de kreken, terwijl Shell het volgens inwoner Eric Barizaa als opgeruimd beschouwt. De vis is verdwenen, samen met het mangrovebos. Het drinkwater is aangetast, de kinderen van het dorp spelen in het met olie bedekte water.

Gemeenschap verscheurd
Honderd kilometer verderop stuiten we op een verlaten dorp. De 15.000 inwoners zijn weggetrokken, op een handvol na. Zij vertellen hoe conflicten uitbraken doordat Shell haar betalingen niet over de verarmde gemeenschap verdeelde, maar aan enkele individuen gaf. Een gevaarlijke handelswijze, omdat het daarmee de gemeenschap intern verscheurt. Dat weet ook Shell zelf, volgens oud-Shell adviseur S. Braide: ‘Ze zijn er bij verschillende bijeenkomsten op gewezen.’ Ook een intern rapport uit 2003 bevestigt het. De strijd escaleerde met tientallen doden tot gevolg. Het plaatsje ligt er uitgestorven bij, terwijl Shell pal naast het dorp onverminderd doorgaat met het oppompen van de kostbare olie. Kingsley Chinda: ‘Laat ze op een humane manier winst maken. Levens zijn belangrijker dan winst.’

Het geweten van de pensioenfondsen
Ondertussen presenteert Shell prachtige winstcijfers in Den Haag en weet het bestuur de aandeelhouders, waaronder grote pensioenfondsen, ervan te overtuigen dat ze op een nette, duurzame manier werken in Nigeria. Rick van der Ploeg, hoogleraar economie aan de Oxford University, vraagt zich af of de pensioenfondsen de ellende die de oliewinning met zich meebrengt, wel op hun geweten willen hebben: ‘Als de aandeelhouders echt eens door de Niger Delta gaan lopen, eens zien wat er met de lokale bevolking gebeurt, dan vraag ik me af of je je nog zo comfortabel voelt met het hebben van die aandeeltjes Shell.’

Research: Sanne Boer.
Samenstelling en regie: Thomas Blom.
Eindredactie: Kees Driehuis.

Deze uitzending van het programma Zembla met de titel De vuile olie van Shell is uitgezonden op zaterdag 12 februari door de VARA en NTR. Te gast was Rick van der Ploeg.