Luchtkastelen in de polder

Nederland staat vol met grote gebouwen en kantoren die leeg staan. Met die lege panden kan een oppervlakte van 8 miljoen vierkante meter bebouwd worden. Dat zijn 1600 voetbalvelden, maar er zijn voor deze panden geen huurders te vinden. Grote zorgen voor De Nederlandse Bank want het zijn vooral de banken en pensioenfondsen die miljarden hebben gestoken in deze inmiddels lege gebouwen waarvan de waarde nu minder is dan de hypotheek die er op rust. Toch gaan vooral gemeenten onverstoorbaar verder met hun bouwdrift. ZEMBLA onderzoekt waarom.

Koploper kantorenleegstand
Bijna alle grote gemeenten kampen met leegstand. Almere bijvoorbeeld, deze jonge gemeente is koploper in Nederland. Bijna een kwart van de kantoren staat er leeg. Ruud Pet is een van eerste inwoners van de stad. Als gemeenteraadslid heeft hij de leegstand in Almere zien groeien. 'Er zijn hele nieuwe gebouwen neergezet waar nog nooit een huurder in is geweest.'

Dubbele agenda
In het centrum van Almere dreigt bovendien nog veel meer leegstand. In de nieuwe wijk in aanbouw, Almere Poort, moet een groot winkelcentrum verrijzen. Om concurrentie met de winkels in het centrum van Almere Stad te voorkomen mogen er alleen winkels binnen het thema sport en vrije tijd vestigen. ZEMBLA toont aan dat de gemeente in dit dossier jarenlang een dubbele agenda hanteert: al in 2008 sluit het college een geheim contract met vastgoedontwikkelaar TCN, waarin staat dat er in Almere Poort wel allerlei soorten winkels mogen komen. Een dolksteek voor de detailhandel in Almere Stad die omzetdaling en faillissementen kan verwachten.

Bouwen voor leegstand
Waarom worden er gloednieuwe kantoren en winkelcentra gebouwd voor leegstand? Huib Boissevain is directeur van vastgoedfonds Annexum. Hij belegt geld van particulieren in zowel kantoren als winkels. Gemeenten spelen een cruciale rol bij de bouw van nutteloze nieuwe kantoren, omdat ze graag grond willen verkopen aan projectontwikkelaars zo stelt Boissevain in ZEMBLA. 'Dat is de perverse prikkel in het systeem. Daardoor blijven we bouwen. Dus als die afhankelijkheid van grondinkomsten niet stopt, dan is het ook zeer de vraag of dat probleem in de kantorenmarkt ooit opgelost wordt.'

Bewoners de dupe
Afgelopen februari stelde de Rekenkamer van de gemeente Breda in een vernietigend rapport over de grondpolitiek dat Breda mogelijk een tekort heeft van 150 miljoen euro. Breda heeft vele miljoenen geleend geld gestoken in de aankoop van grond voor een nieuw zakencentrum mét World Trade Center naast het Centraal Station. Zonder dat er harde toezeggingen waren, ging de gemeente ervan uit dat internationale bedrijven zich graag in de stad zouden willen vestigen. Maar de bedrijven kwamen niet en nu zit de gemeente met een duur stuk grond en torenhoge rentelasten. De inwoners van Breda zijn de dupe want de gemeente bezuinigt tientallen miljoenen op buurthuizen, speeltuintjes en jongerenwerk. Uit onderzoek van accountantskantoor Deloitte blijkt dat Nederlandse gemeenten in totaal 4,4 miljard euro kunnen verliezen op hun grondaankopen.

Deze uitzending van het programma Zembla met de titel Luchtkastelen in de polder is uitgezonden op donderdag 2 mei door de VARA en NTR.