The Broken String

In een bibliotheek in Kaapstad liggen 150 kleine notitieboeken. Op de gemarmerde kaften staan een jaartal en initialen. De pagina's zijn in tweeën gedeeld. Aan de ene kant staan wonderlijke tekens, op de andere een vertaling in Victoriaans Engels. Dit is al wat rest van de taal van de /Xam, de oorspronkelijke bewoners van het noorden van Zuid-Afrika. Deze documentaire is het verhaal van een verloren taal.

De notitieboeken maken deel uit van The Bleek & Lloyd Archive. Dit archief bevat het levenswerk van dr Wilhelm Bleek, een Duitse taalkundige, die in 1855 naar Zuid-Afrika was getrokken, op zoek naar 'de oorsprong van taal'. In de gevangenis van Kaapstad trof hij sprekers van een onbekende taal die hem intrigeerde vanwege de vele klikklanken. Hij kreeg toestemming enkele van deze gevangen in huis te nemen en daar begon hij zijn studie.

De gevangen bleken te behoren tot de laatste /Xam, een Sanvolk, de 'Bosjesmannen' die Zuid-Afrika bewoonden. Door de komst van Engelse en Nederlandse Boeren halverwege de 19de eeuw was dit volk binnen het tijdsbestek van twee generaties zo goed als verdwenen. Ze werden opgejaagd, uitgemoord of gevangen gezet.
Wilhelm Bleek bedacht een schrift waarin hij de /Xam-taal kon neerschrijven en samen met zijn Engelse schoonzuster Lucy Lloyd, begon hij de taal in kaart te brengen. Gedurende meer dan vijf jaar noteerden ze woorden, teksten en verhalen van de gevangenen. Ze noteerden zowel persoonlijke geschiedenissen als van generatie op generatie doorgegeven verhalen.

Het zijn intrigerende teksten die een glimp onthullen van een cultuur, waar we zonder deze bijzondere samenwerking tussen een aantal /Xam-vertellers en twee Europese onderzoekers, niets van zouden weten.

Met de dood van Wilhelm Bleek en Lucy Lloyd eindigde het onderzoek. Hun archief verdween rond 1890 in een bibliotheek in Kaapstad. Een kleine 100 jaar later werd het teruggevonden. Nu is het Bleek & Lloyd Archive opgenomen in The Unesco Memory of the World en staan woorden in de /Xam-taal in het wapenschild van Zuid Afrika.

Wetenschappers, schrijvers, dichters en beeldend kunstenaars hebben het werk ontdekt. Het vormt een bron van inspiratie, zowel voor onderzoek als voor literatuur en poëzie.

regie: Saskia van Schaik.

Deze uitzending van het programma Het Uur van de Wolf met de titel The Broken String is uitgezonden op vrijdag 28 mei door de NPS.