Een aap met moraal

In de vorige aflevering zagen we hoe op Mauritius de makaak werd opgeofferd om wegkwijnende endemische soorten te redden. Maar: de geofferde soort is een aap. En apen, waren dat niet onze naaste verwanten in het dierenrijk?

Redmond O'Hanlon doet aan boord fijntjes uit de doeken hoe Darwin langzaam maar zeker tot de conclusie kwam dat we afstammen van een aapachtige, die ook de huidige apen als nakomeling heeft. En hoe die conclusie tot woedende reacties leidde uit alle hoeken van de 19e eeuwse samenleving.

Het hoogtepunt in deze discussie werd bereikt toen een vooraanstaand bisschop de mond werd gesnoerd door een wetenschapper die zei: "Ik stam liever af van een aap dan van een beschaafde man die de gaven van cultuur en welsprekendheid misbruikt in dienst van vooroordelen en onwaarheden."

In deel 32 van Beagle, in het kielzog van Darwin vragen we ons af hoe dicht die aap nou werkelijk bij ons staat. Is het inderdaad een harig neefje, of is de mens een unieke soort?

Op de Clipper bevindt zich psycholoog en bioloog Marc Hauser. Hij heeft weinig op met primatologen die beweren dat apen en mensen niet zoveel verschillen. Ooit een aap gezien die in de spiegel kijkt en roept dat hij een 'bad hair day' heeft?! En ja, apen gebruiken gereedschap, maar ooit eentje met een cirkelzaag gezien?

Nee, volgens Hauser zijn wij wel degelijk uniek. En die uniciteit manifesteert zich vooral op het gebied van de moraal. Geleerden hebben lang beweerd dat morele oordelen voortvloeien uit rationele overwegingen. De samenleving bepaalt wat goed is en wat kwaad. Hauser beweert echter dat de moraal een uniek menselijk instinct is.

Foto: Interview met Marc Hauser aan boord van de Clipper Stad Amsterdam

Aan boord van de Clipper zweten we mee met de bemanning, die een aantal morele dilemma's voorgelegd krijgt. Wat voor beslissing neem je voor jezelf en anderen als het er op aankomt - de Clipper als Titanic. Eenmaal moreel aan de kaak gevoeld, gaat Redmond in Kaapstad op zoek naar 'het aapachtige' in de mens.

Ook gaan we in Zuid Afrika op pad met Justin O'Riain, als wetenschapper verbonden aan de universiteit van Kaapstad. Hij onderzoekt het gedrag van bavianen, vergelijkt het met het gedrag van mensen en komt tot interessante conclusies. De mens is een zeer agressieve primaat, die van zijn natuurlijke familiestructuur is afgedwaald en daarom is er veel immoreel gedrag in onze maatschappij. De mens kan uiteindelijk de toekomst van de baviaan bepalen. Wij, mensen beschikken over leven en dood van soorten en uiteindelijk van onszelf.

Deze uitzending van het programma Beagle met de titel Een aap met moraal is uitgezonden op zondag 9 mei door de VPRO.