25-10-2009

Deel 7. De Clipper Stad Amsterdam aanbeland in Salvador de Bahia, Brazilië. Het is de plek waar Charles Darwin voor het eerst kennismaakte met de ‘overweldigende tropen’.

Tegenwoordig is het tropisch regenwoud gelijk metafoor en ijkpunt. Het staat voor wild, ongerept, kwetsbaar en waardevol. Als het goed gaat met het woud, dan gaat het ook goed met de aarde, zo is de impliciete veronderstelling. Maar is dat wel zo? Is het tropisch regenwoud altijd een ongecultiveerd oerbos geweest? En vormt het werkelijk de longen van de aarde? Over die vragen gaat de zevende de aflevering van Beagle, in het kielzog van Darwin. ‘De overweldigende tropen’ een episode waarin niets is wat het oorspronkelijk leek te zijn.

Om te beginnen is er van de overweldigende natuur die Darwin zag nog maar weinig over. De tekeningen die destijds aan boord van de Beagle werden gemaakt, verschillen in alle opzichten van het havengezicht dat boordkunstenaar Anthony Smith tegenwoordig schetst. Pas ver in het binnenland begint de natuur die zo’n indruk op Darwin maakte. Op weg daarheen ontmoet Dirk Draulans Josh Barlos, nazaat van Darwin die zich zorgen maakt over de teloorgang van het woud. En daarnaast volgt een kennismaking Hans Leusen, eigenaar van een tabaksplantage, die ooit het regenwoud kapte, maar nu als rechtgeaarde eenentwintigste-eeuwse spijtoptant, weer bezig is het terug te planten. Heeft dat zin?

Volgens de Amerikaanse antropoloog Michael Heckenberger niet. Ook in het verre verleden was het gebied namelijk verre van ongerept en onbewoond. In feite is het al eeuwenlang zorgvuldig gecultiveerd, bewoond en geëxploiteerd door Indianen. Alleen is de mate waarin, de laatste decennia hopeloos uit balans geraakt. Over één ding zijn de drie het echter roerend eens. De werkelijke kennis omtrent de overweldigende tropen zit in de hoofden van de oorspronkelijke bewoners: de indianen.

Deze uitzending van het programma Beagle is uitgezonden op zondag 25 oktober door de VPRO. De presentatie was in handen van Dirk Draulans.