Cultuurbarbaren

De kunstsector lijkt te verworden tot een plaats waar alles draait om sterrenstatus en bezoekersaantallen. Toch is er ook een nieuw cultuuroptimisme merkbaar, kunst krijgt een nieuwe betekenis. Is kunst slechts een markt geworden waarbij alleen de bezoekersaantallen van musea tellen of de sterrenstatus van een kunstenaar als Ai Weiwei? Alessandro Baricco, auteur van 'De Barbaren', ontwaart een nieuw cultuuroptimisme. Kunstenaars van nu dienen zich te engageren met de werkelijkheid om ons heen. De Britse kunstenaar Isaac Julien liet tijdens de 56e Biënnale in Venetië uit het werk van Karl Marx voorlezen. Dat terwijl de privéjachten net aanmeerden aan de kade voor de opening. En Julien zelf door Rolls Royce wordt gesponsord. Reden voor cultuurpessimisten om het 'einde van de kunst' te verkondigen. Kunst zou teveel in de greep zijn geraakt van kapitaal, sterrenstatus, design en digitale massacultuur. Zo niet volgens de Italiaanse auteur Alessandro Baricco. Hij betoogt dat onze cultuurbeleving zich alleen maar aan het aanpassen (muteren) is. En dat zou ons juist optimistisch moeten stemmen. Om kunst nog betekenisgevend te laten zijn, dient het zich te engageren met de maatschappelijke werkelijkheid om ons heen. Zich te herladen met vers engagement. Baricco richtte daarom in Turijn een schrijfschool op, om volgens deze opvattingen een nieuwe generatie geëngageerde schrijvers op te leiden. De nieuwe betekenis van de kunst is te herkennen in het Engelse kunstenaarscollectief Assemble Studios, dat in 2015 de Turner Prize won. Het uit achttien jonge architecten en designers bestaande collectief besloot zonder winstoogmerk woningen in een arbeiderswijk in Liverpool te verbeteren en naast de burgers te gaan staan tégen de sloopplannen. We zien het ook terug in het werk van ontwerper Femke Herregraven, waarin zij zichtbaar maakt hoe onze mondiale financiële markten met elkaar communiceren. En tijdens de 'Dark Ecology'-reis naar het meest noordwestelijke puntje van Rusland, waar kunstenaars en filosofen de nieuwe relaties tussen natuur, industrie, vervuiling en klimaat onderzoeken. Tenslotte probeert kunstenaar Renzo Martens de plantagearbeiders in de jungle van oostelijk Congo te verheffen uit hun erbarmelijke arbeids- en leefomstandigheden. Dit doet hij door de plantagearbeiders zichzelf te laten exploiteren met het maken van beeldhouwwerken van chocolade.

Deze uitzending van het programma Tegenlicht met de titel Cultuurbarbaren werd uitgezonden op zondag 9 oktober door de VPRO.