De dimensie tijd

'Leven in het nu' is onmogelijk. Onze hersenen hebben namelijk tijd nodig om informatie te verwerken. In het lab is deze vertraging te meten. Daar blijkt ook hoe onze hersenen ons een illusie verkopen. Een tijdcentrum in ons brein lijkt niet te bestaan en toch kunnen we tijd waarnemen. Niet alleen onze tijdsperceptie, maar ook tijd zelf heeft merkwaardige eigenschappen. Labyrint duikt in de tijd.

Onze hersenen hebben zintuigen om beeld en geluid waar te nemen. Maar er bestaat geen zintuig dat stukjes tijd meet. Toch zijn we ons bewust van tijd. Hoe doen onze hersenen dat? En waarom vliegt de tijd op een feestje, maar niet in de wachtruimte bij de tandarts?

Al ruim dertig jaar onderzoekt professor John Wearden onze tijdsbeleving. Een veelgehoorde stelling is dat tijd sneller gaat naarmate je ouder wordt. Hij trekt die aanname echter in twijfel. "Bijna iedereen denkt dat, maar als je dat echt uitvoerig onderzoekt is het niet te vinden."

Hij is ervan overtuigd dat wij een soort interne klok hebben, die ons in staat stelt tijd te meten. "Wij horen het tijdsverschil tussen twee geluiden die beide korter duren dan een seconde", aldus Wearden. "Dat moet een directe waarneming zijn."

Hinze Hogendoorn (Universiteit Utrecht) onderzoekt de rol van tijd in onze visuele waarneming. Hij legt uit hoe wij eigenlijk altijd in het verleden leven.

In alle wetenschappen speelt tijd een rol, maar op een verschillende manier. Elke discipline werkt met een andere tijdsschaal, legt natuurkundige Stefan Vandoren uit. Hij vertelt over de onvoorstelbaar grote en kleine tijdsschalen.

Joeri van Leeuwen (Astron) legt uit dat tijd voor een astronoom gereedschap is, dat hij nodig heeft om de raadsels van het heelal op te lossen. Hij werkt aan pulsars, uitgebrande sterren die werken als bijzonder nauwkeurige klokken in de ruimte.

Op het Laserlab van de VU worden met femtolasers extreem precieze tijdsmetingen gedaan. Kjeld Eikema en collega’s werken op een schaal van een miljardste van een miljardste seconde. Zij kijken zo hoe de kleinste deeltjes zich gedragen. Ook zijn nauwkeurige tijdsmetingen van groot belang voor onze navigatiesystemen.

Deze uitzending van het programma Labyrint met de titel De dimensie tijd werd uitgezonden op zondag 8 december door de VPRO.