Jolanda Venema: De macht van een foto

Naakt, met een riem vastgebonden aan de muur van een kale kamer. Het beeld van de zwakzinnige Jolanda Venema staat in 1988 in de krant en werkt als een schok. In één klap ziet het hele land de misstanden in de zorg voor verstandelijk gehandicapten.

Na jarenlange vergeefse pogingen om het lot van hun dochter te verbeteren, zoeken de ouders van Jolanda zelf de publiciteit. Met grote gevolgen: Jolanda Venema wordt het symbool van de machteloosheid bij de behandeling van ernstig gedragsgestoorde patiënten. De publiciteit leidt tot een aanzienlijke verbetering van haar leven en tot nieuwe inzichten over behandelmethodes.

De ‘zweedse band’ waarmee Jolanda twintig jaar geleden werd vastgebonden is nog steeds niet uit de instellingen verdwenen. Deze week maakt de Inspectie voor de Gezondheidszorg bekend dat het gebruik van de onrustbanden, die zij ‘onmenselijk en niet van deze tijd noemt’ in 2011 tot een minimum moet zijn teruggedrongen.

De Inspectie noemt de banden 'onmenselijk en niet meer van deze tijd'. Rond 1976 beginnen de ouders van Jolanda Venema hun strijd tegen de manier waarop hun dochter in Van Boeijen-Oord wordt behandeld. Ze zien Jolanda zienderogen verslechteren. Het personeel weet geen raad met de agressieve buien van de verstandelijk gehandicapte vrouw en laat haar steeds vaker isoleren. Jolanda zit dan in een kale kamer, naakt opdat ze haar kleren niet kan verscheuren en met een band geketend aan een muur. De Inspectie die is gewaarschuwd door de ouders vergelijkt de situatie van Jolanda met 'de wilde van Aveyron' maar grijpt niet in. Ten einde raad stapt het echtpaar Venema naar de Leeuwarder Courant. Verslaggever Willem de Boer krijgt van de ouders de bewuste foto: 'En toen kwam die verschrikkelijke foto op tafel. Het deed je denken aan een trekhond aan de ketting. Ik was wel wat gewend als journalist maar dit was mensonterend en ik wist dat hierover gepubliceerd moest worden.' Op 24 november 1988 verschijnt het interview met foto in de Leeuwarder Courant, met als kop: Geef ons kind een menswaardig bestaan. De weken erna barst overal de publiciteit los. De politiek grijpt in, er komt een onderzoekscommissie en binnen enkele maanden zijn er financiële middelen om de behandeling van Jolanda aan te passen. Het gaat al snel zichtbaar beter met Jolanda. Maar ook andere verstandelijk gehandicapten profiteren van

Presentatie: Hans Goedkoop.

Deze uitzending van het programma Andere Tijden met de titel Jolanda Venema: De macht van een foto is uitgezonden op donderdag 20 november door de VPRO. De presentatie was in handen van Hans Goedkoop.