De val van Lubbers II

Het kabinet Balkende IV is gevallen. Wat na vele incidenten nog over was aan vertrouwen tussen de partners, verdween afgelopen vrijdagnacht. In mei 1989 ging het tweede kabinet Lubbers van CDA en VVD ruziënd ten onder. Officieel struikelde het kabinet over het reiskostenforfait maar in feite had de VVD schoon genoeg van het CDA. Maar ook het CDA wilde wel wat anders. In het geheim praatte het CDA al met de PvdA over samenwerking in de toekomst. Andere Tijden reconstrueert met premier Lubbers, vice-premier De Korte, kamerlid Frank de Grave en andere hoofdrolspelers van toen de emotionele breuk en de achterliggende motieven. Volgens minister-president Ruud Lubbers zocht de VVD-fractie een stok om de hond mee te slaan en forceerde de crisis: 'Ze waren klaar met het kabinet. Jammer!' Al bij de start van het kabinet Lubbers II komt het tot een aanvaring. Vice-premier De Korte krijgt in het openbaar een reprimande van Lubbers wanneer hij voor zijn beurt en zonder voorafgaand overleg in de ministerraad het bezoek van Beatrix aan de Japanse keizer Hirohito afkeurt. Lubbers: 'Eens maar niet weer.' De toon is gezet en in de loop van de jaren verslechteren de onderlinge verhoudingen. De VVD worstelt vooral met de dominante positie van het CDA en de partijdigheid van Lubbers. VVD-kamerlid Frank de Grave: 'Het sterke gevoel in de fractie was dat Lubbers helemaal geen premier van een kabinet was. Hij gedroeg zich puur als aanvoerder van het CDA. Hij spande zich totaal niet in om de partijen bij elkaar te houden.' Fractievoorzitter van de VVD, Joris Voorhoeve, ziet in het kabinet de spanningen toenemen: 'Ik herinner me dat ik de laatste zes maanden voor deze kabinetscrisis vaak uit het bewindsliedenoverleg naar huis ging met het gevoel: 'Dit kan niet lang zo doorgaan. De verhouding was buitengewoon slecht. De vermoeidheid was groot.' Toch zijn het niet de bewindslieden van de VVD of de fractievoorzitter die de bom definitief laten barsten. Motor achter de breuk is de jonge hond Frank de Grave. Hij souffleert Voorhoeve tijdens het cruciale Kamerdebat over het reiskostenforfait. Voorhoeve laat zich haast euforisch meeslepen: 'De fractie vond: we zijn zo vaak door de knieën gegaan, nu is het genoeg. De streep in het zand van meneer De Grave, dat was een overweldigend gevoel. Fractieleden waren daar heel emotioneel over. Het is net als in persoonlijke verhoudingen: op een gegeven moment barst een vriendschap of een huwelijk door een kleinigheid.' Fractievoorzitter van het CDA Bert de Vries constateert nuchter: 'De VVD was door het dolle heen.' Ook vice-premier De Korte ziet de boel in de fractie uit de hand lopen en geeft de schuld aan zijn eigen partijgenoot: 'Wat mij betreft is de hoofdoorzaak van de crisis toen het falend fractievoorzitterschap van Joris Voorhoeve.' Maar Frank de Grave is nog steeds overtuigd van de noodzaak van de toenmalige breuk: 'Als je politiek niet meer in staat bent om voldoende tegenspel te bieden dan heeft het ook niet meer zoveel zin. Dus dat heeft bij mij uiteindelijk de doorslag gegeven. Het gevoel dat de VVD moest hergroeperen en de volgende oorlog voorbereiden.' Na de verkiezingen verliest de VVD fors en komt Lubbers III; een kabinet van CDA en PvdA.

Presentatie: Hans Goedkoop.

Deze uitzending van het programma Andere Tijden met de titel De val van Lubbers II is uitgezonden op donderdag 25 februari door de VPRO. De presentatie was in handen van Hans Goedkoop.