Klokkenluiders in de kou

Ad Bos onthulde in 2001 de bouwfraude. Dat leverde de staat naar schatting een miljard euro op. De klokkenluider heeft daar niet van geprofiteerd, integendeel. Bos heeft geen baan, geen inkomen en geen woning meer. Niemand geeft hem werk, niemand helpt hem. Politici hebben hem van alles beloofd, maar er gebeurt niets.

Bos is niet de enige klokkenluider met wie het slecht afloopt. De huidige klokkenluiderregeling werkt niet. Ook deze week beloofde minister van Binnenlandse Zaken Ter Horst om dit najaar te kijken naar de klokkenluiderregeling. Maar hoe en binnen welke termijn er verbetering moet komen, is onduidelijk. Een zoveelste, niet concrete lange termijn-belofte.

ZEMBLA maakt de balans op met de aflevering 'Klokkenluiders in de kou'. Over het gebrek aan bescherming voor klokkenluiders in Nederland.

Nek uitsteken
Tot op heden wijst de praktijk uit dat je in Nederland vooral niet je nek moet uitsteken, en zeker geen misstanden bij de overheid moet signaleren. Zo bewijst ook de jarenlange strijd van Fred Spijkers tegen Defensie.

Spijkers kreeg als maatschappelijk werker van de krijgsmacht in 1984 een dienstopdracht om een weduwe te vertellen dat haar man was omgekomen door zijn eigen schuld. Spijkers wist dat het anders lag; Defensie had ondeugdelijke landmijnen gebruikt. Hij voorkwam dat de zaak in de doofpot kwam en vertelde de waarheid. Maar het Ministerie van Defensie was niet blij met zijn onthulling en werkt Spijkers sindsdien tegen, ook heeft hij na 24 jaar nog steeds geen baan.

Misbruik
"Als je je zou realiseren wat de situatie van die mensen is, en je realiseert je in welke mate de overheid daarvoor verantwoordelijk is, dan past je eigenlijk niks anders dan schaamte", meent rechtsfilosoof J. van der Vliet. Hij onderzocht de zaak Spijkers.

Hij vindt dat de overheid de burger juist moet helpen als deze misstanden signaleert. "Dat is precies waar de bewindslieden Balkenende, Ter Horst enzovoort ruimschoots in tekort schieten. Een rechtstatelijke overheid behoort er niet te zitten voor zichzelf, maar die behoort er te zitten voor de rechtstaat."

In de praktijk misbruikt de overheid haar bevoegdheden om zelf geen fouten te hoeven erkennen. "Ik denk dat de heren Spijkers, Ad Bos en zo nog een hele serie mensen kunnen getuigen dat de belangen van klokkenluiders bij de regering en het parlement niet in veilige handen zijn", aldus Van der Vliet in ZEMBLA.

VS
Heel anders dan in Nederland gaat de Verenigde Staten om met zijn klokkenluiders, vertelt advocaat Olav Haazen in ZEMBLA. Als een bedrijf een boete krijgt na een misstand dat door een klokkenluider is aangekaart, krijgt die klokkenluider 15 tot 30 procent van die boete uitgekeerd.

De Amerikaanse overheid heeft zo wel profijt van de klokkenluiders maar het kost ze niets. Indirect betalen de bedrijven waar de misstanden worden aangetoond de compensatie voor de klokkenluider. Op die manier komt voor de overheid zeer moeilijk te traceren fraude, corruptie en veiligheidsproblemen toch naar buiten.

Klokkenluiders leveren de Amerikaanse overheid gemiddeld 15 miljard dollar per jaar op waarvan 2,5 miljard dollar naar de klokkenluiders gaat.

Samenstelling: Jos van Dongen
Research: Sanne Boer
Eindredactie: Kees Driehuis

Deze uitzending van het programma Zembla met de titel Klokkenluiders in de kou is uitgezonden op dinsdag 17 juni door de VARA en de NPS.