Advocaat van de duivel

De nieuwe, interculturele, samenlevingen hebben alleen kans van slagen als de illusie van vreedzame co-existentie overgaat in een pijnlijke dialoog. Gedreven door een heilig vuur zijn mensen overal naarstig op zoek naar de waarheid en de weg.
In Egypte liggen de wortels van de radicale Islam. De ideoloog van Al Qaeda, Ayman al-Zawahiri, is een Egyptenaar.
Evenals de belangrijkste denker van de islamistische ideologie, Sayyid Qutb. Waarom is Egypte de bakermat van het islamisme, wat is de verbinding met de aanslagen van 11 september? En op welke manier zou deze vorm van politieke islam aangepakt kunnen worden?

Na de moord op de Egyptische president Anwar Sadat in 1981 werden tientallen leden van extremistische groeperingen opgepakt. Één van hen was Ayman al-Zawahiri. In de gevangenis zette hij zich in voor een medegevangene die onder erbarmelijke omstandigheden werd vastgehouden. Dit was Montasser al-Zayat. Ze zouden vrienden worden door hun gezamenlijke strijd voor een islamitisch bestuurd Egypte. Maar waar al-Zayat de vreedzame weg op ging radicaliseerde al-Zawahiri meer en meer. En hoewel ze elkaar in het openbaar bekritiseerden, bleef het wederzijds respect overeind. Al-Zayat geldt als een expert als het gaat om Al Qaeda. Veel Arabische televisiezenders wenden zich tot hem als er een boodschap van Bin Laden of al-Zawahiri naar buiten komt. Hij begrijpt hoe de decennialange onderdrukking van religieuze groeperingen in Egypte heeft geleid tot toenemend verzet en internationalisering, hetgeen uiteindelijke culmineerde in de aanslagen van 11 september.

We volgen Montasser al-Zayat privé en tijdens zijn werk. De meeste cliënten zijn islamisten en zitten ofwel gevangen of zijn vrij na een lange gevangenisstraf. Één van hen is de imam Abu Omar, die hij regelmatig bezoekt in Alexandrië. Omar werd in 2003 door de CIA ontvoerd en naar Cairo gebracht. Daar werd hij tien maanden gemarteld, zonder resultaat, want Omar bleek geen banden met extremisten te hebben. Als gevolg van de martelingen heeft hij slecht functionerende nieren en is hij fysiek getekend. Montasser al-Zayat klaagde in deze zaak 26 agenten van de CIA aan en vroeg 20 miljoen dollar aan schadevergoeding. De zaak loopt nog steeds. Op het kantoor van al-Zayat komen verschillende clienten onder wie de zoon van Omar Abdel Rahman, ' de blinde sjeik'. Rahman is een ikoon voor veel islamisten en het feit dat hij gevangen zit in Amerika is hen dan ook een doorn in het oog. Hij is oud en ziek en zijn zoon hoopt hem weer naar Egypte te krijgen zodat zijn familie hem kan bezoeken.

Met Montasser al-Zayat analyseren we het geweld van de politieke islam en volgen we hem op zijn zoektocht naar mogelijkheden om dit geweld op een vreedzame manier te stoppen.

Regie: Alexander Oey
Productie: Janneke van de Kerkhof
eindredactie: Jos de Putter/ Henneke Hagen

Deze uitzending van het programma Tegenlicht met de titel Advocaat van de duivel is uitgezonden op maandag 6 april door de VPRO.