TVblik dossier Hans Blom

De Kleine Geschiedenisquiz :: De Grote Geschiedenisquiz

Sat, 16 May 2015 11:17:23 +0100

Nieuw in deze 14e editie van De Grote Geschiedenisquiz is dat de vier teams van prominenten zich hebben moeten plaatsen middels voorrondes in De Kleine Geschiedenisquiz van de NTR. De afgelopen weken traden teams van journalisten, acteurs, schrijvers en politici tegen elkaar in het strijdperk. Het vijfde team wordt traditioneel gevormd door de 'onbekende Nederlanders' oftewel 'het lezersteam': de winnaars van de voorronde van de Grote Geschiedenisquiz die is gepubliceerd op NPO Geschiedenis, in Historisch Nieuwsblad en in NRC Handelsblad. Een groot deel van de vragen wordt geïllustreerd met vaak unieke beeldfragmenten. De jury wordt gevormd door historicus Hans Blom, schrijfster Nelleke Noordervliet en historicus Gert Oostindie.

Pauw & Witteman :: 1-10-2012

Tue, 2 Oct 2012 07:00:55 +0100

Hans Blom, Ronald van Raak, Tania Kross, Arie Slob en Paul Jansen.

Hans Blom
In de oorlog geboren als zoon van bekende nsb'ers gaat Ebbe Rost van Tonningen als jongvolwassene op zoek naar het verleden van zijn ouders en schreef er het boek In Niemandsland over met als ondertitel De vader verloren, de moeder verstoten.

Ronald van Raak en Tania Kross
'Nederland moet erkennen dat het zijn verantwoordelijkheid voor goed bestuur op Curaçao niet kan waarmaken,' zo stelt SP-kamerlid Ronald van Raak in De Volkskrant. Hiermee geeft hij een reactie op de politieke crisis op het eiland. Deze escaleerde dit weekend nadat een meerderheid van het parlement besloot dat de zittende premier Gerrit Schotte moest vertrekken. Schotte erkent de interim-regeringsleider Stanley Betrian niet. Wat was de rol van Nederland en was het een staatsgreep of niet? Van Raak en de Curaçaose zangeres Tania Kross geven hun kijk op de onrust op het eiland.

Arie Slob en Paul Jansen.
De PvdA en de VVD hebben vandaag een overeenstemming bereikt over een aantal wijzigingen in de begroting voor 2013. Hiermee is een aantal maatregelen uit het Kunduz-akkoord veranderd. Fractievoorzitter van de ChristenUnie Arie Slob is medestander van de Kunduz-coalitie. Samen met politiek commentator van De Telegraaf Paul Jansen praat hij vanavond over het Deelakkoord van VVD-leider Mark Rutte en PvdA-leider Diederik Samsom.

De grote geschiedenisquiz :: 2-6-2011

Fri, 3 Jun 2011 07:39:52 +0100

Geschiedenisquiz vanuit de Zuiderkerk in Amsterdam, de voorlopige thuisbasis van het Nationaal Historisch Museum. Voor de tiende keer wordt de grote geschiedenisquiz gehouden. Vijf teams bestaande uit oud-politici, strafrechtadvocaten, columnisten en acteurs van oranje en de winnaars van de voorronde nemen het tegen elkaar op. Elk team maakt kans op de titel Geschiedeniskenners van het Jaar 2011. De jury bestaat ook dit jaar uit Nelleke Noordervliet, Hans Blom en Gert Oostindie. Presentatie: Joost Karhof.

De Oorlog :: Na de oorlog

Mon, 21 Dec 2009 14:25:15 +0100

De oorlog na de oorlog
Eigenlijk is de Tweede Wereldoorlog nooit helemaal weggeweest. Al bijna 65 jaar heeft de herinnering aan de ingrijpende gebeurtenissen van die tijd een belangrijke stempel gedrukt op de Nederlandse samenleving.
Vandaar ook dat de laatste aflevering van de NPS-serie De Oorlog aan dat verschijnsel gewijd is: de oorlog na de oorlog.

De verhouding met Duitsland heeft daar steeds een belangrijke rol in gespeeld. Lange tijd was die totaal verstoord, maar de laatste jaren is er een steeds normalere relatie tussen de beide buurlanden ontstaan. Maar nog niet alles is gladgestreken.

De Duitse ambassadeur is tegenwoordig welkom op allerlei herdenkingsplechtigheden. In dit afsluitende deel van De Oorlog is hij onder andere te zien als gast in het voormalig concentratiekamp Vught. Maar op de jaarlijkse dodenherdenking op de Dam mag hij nog niet komen. Dr Thomas Läufer, de huidige ambassadeur, betreurt dat. Hij zegt tegen presentator Rob Trip dat hij hoopt dat die beperking spoedig kan worden opgeheven.

De herdenking van de oorlog gaat al terug naar 1946. Toen werd in een afgeladen Olympisch Stadion een massaspel gespeeld waarin de landkaart van Nederland op het Olympische gras was uitgetekend, en waarbij allerlei groepen hun eigen rol in de oorlog uitbeeldden. Later werden herdenkingen ook vaak omstreden.

Vooral in de periode van de Koude Oorlog, toen de tegenstellingen tussen communisten en niet-communisten in Nederland steeds heviger werden. Vooral de herdenking van de Februaristaking werd daardoor getroffen – er is een jaar geweest dat er op één dag vier herdenkingen werden gehouden bij het beeld van de Dokwerker in Amsterdam.

De herinnering aan de Jodenvervolging is lange tijd belemmerd door het gebrek aan een geschikte plek om te herdenken. Zo hebben er in 1952 vele duizenden mensen gedefileerd langs een met as uit Auschwitz gevulde urn, die in Amsterdam in een uitvaartcentrum was neergezet.

Het besef van de ramp die de Nederlandse Joden was overkomen kreeg vanaf 1960 een impuls door de televisieserie De Bezetting van dr. L. de Jong. In het begin van de jaren zestig werd die belangstelling bovendien gewekt door de arrestatie en berechting van Adolf Eichmann, één van de uitvoerders van de massale deportaties. In de tv-serie vertelt de schrijver Harry Mulisch over de periode dat hij het Eichmann-proces als verslaggever bijwoonde.

Een ommekeer in de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog vond plaats in 1972, toen de discussies losbarstten rond de Drie van Breda. Het kabinet wilde drie Duitse oorlogsmisdadigers vrijlaten omdat hun straf geen enkel doel meer diende, maar uit de samenleving kwamen zulke felle en emotionele protesten dat dat plan moest worden ingetrokken.

In de tv-serie komt onder andere aan de orde hoe de gevangenen zelf op die zaak reageerden; één van hun bewakers hield er destijds een dagboek over bij. De herinnering aan de oorlog werd sindsdien veel emotioneler en er kwam meer aandacht voor de psychische gevolgen die de kampen en andere oorlogservaringen voor betrokkenen bleken te hebben. In die periode heeft Nederland een uitgebreid stelsel van welzijnsmaatregelen ontworpen om de oorlogsgetroffenen goed te helpen.

Daarnaast stelt presentator Rob Trip aan de orde hoe de Tweede Wereldoorlog ook steeds meer de norm van goed en kwaad bepaalde in het naoorlogse Nederland. En dat terwijl de Europese landen door hun onderlinge samenwerking, vooral in de EU, actief hebben geprobeerd om een nieuwe oorlog in Europa te voorkomen.

De toenadering tussen Duitsland en Frankrijk is daarvoor, zo concludeert de tv-serie, van beslissende betekenis geweest.

De Oorlog :: Loodzware jaren

Mon, 14 Dec 2009 07:02:10 +0100

Problemen groeiden Nederland na 1945 boven het hoofd
In dit deel 8 van de serie De Oorlog praat presentator Rob Trip met mensen die aan beide zijden van de oorlog hebben gestreden. De aflevering laat ook veel beeldmateriaal zien uit deze oorlog

Nederland was bevrijd, in mei 1945, maar toen de eerste vreugde daarover enigszins was weggeëbd, bleek het land te zijn opgescheept met een aantal reusachtige problemen.

De wederopbouw van het geruïneerde land en de berechting van vele duizenden collaborateurs eisten alle aandacht op, maar toen daar ook nog een heuse oorlog aan de andere kant van de aardbol bijkwam, het escalerende conflict met de republiek Indonesië, toen groeiden de problemen Nederland boven het hoofd.

Daarom heet deel 8 van de NPS-serie De Oorlog ook ‘Loodzware Jaren’. Deze aflevering behandelt de periode van vijf jaar ná de oorlog die voor de ontwikkeling van Nederland van zo’n grote betekenis zijn geweest.

De .eerste maanden na de bevrijding bood Nederland direct al een aanblik vol tegenstellingen. Tegenover de enorme vreugde over de nederlaag van de Duitsers en de herwonnen vrijheid, stond het verdriet om al die mensen die de oorlog niet hadden overleefd.

De schok was enorm, toen duidelijk werd wat er zich in de Duitse vernietigingskampen had afgespeeld. Vooral de joodse gemeenschap in Nederland bleek grotendeels uitgemoord; en degenen die wél terugkwamen voelden zich hier maar zelden welkom.

Toch ging al snel alle aandacht naar de wederopbouw. Eerst moest Nederland vrijgemaakt worden van mijnen, waardoor de landbouw en daarmee de voedselvoorziening weer op gang kon worden gebracht. Daarna volgde de rest van de economie, die nog jarenlang te kampen had met een ernstig gebrek aan grondstoffen en uiterst gebrekkige transportmogelijkheden.

Tegelijkertijd kwam de grootste juridische operatie uit de geschiedenis op gang: de berechting van tienduizenden Nederlanders die verdacht werden van collaboratie, steunverlening aan de vijand. Eerst zijn er meer dan 100.000 mensen van huis gehaald en geïnterneerd in kampen. Daarbij is het vaak niet zachtzinnig toegegaan, er hebben zich in die kampen veel misstanden voorgedaan.

Na een eerste schifting zijn er meer dan 60.000 veroordelingen uitgesproken, de meeste door speciale tribunalen, maar ook bijna 16.000 door bijzondere gerechtshoven. Daarbij zijn ook tientallen doodvonnissen voltrokken.

Maar de grootste aandacht ging toch uit naar Indonesië: vanaf eind 1945 begon Nederland op grote schaal troepen te sturen naar de voormalige kolonie, die zich aan een hernieuwde Nederlandse greep wilde ontworstelen. Uiteindelijk zijn meer dan 100.000 soldaten in de strijd geworpen, een strijd die aanvankelijk vooral economisch geïnspireerd leek.

Nederland had de deviezen uit de Indische economie hard nodig, al was het maar om die enorme militaire inspanning te kunnen betalen. Toen de bodem van de schatkist in zicht kwam, eiste PvdA-minister Lieftinck van zijn collega’s dat er een militaire actie zou komen om de plantages in Indonesië weer open te krijgen, zodat er weer financiële middelen beschikbaar zouden komen.

Nederland ging tot twee keer toe in de aanval, en noemde het beide keren ‘politionele acties’ om te benadrukken dat het om binnenlandse aangelegenheden ging. In Indonesië heten deze acties ‘Agressie I’ en ‘Agressie II’.

En het bleef geen binnenlandse aangelegenheid; de hele wereld bemoeide zich ermee. De nieuwe Veiligheidsraad van de Verenigde Naties veroordeelde het Nederlandse militaire geweld en probeerde bemiddeling tot stand te brengen. In de laatste fase, vanaf 1949, was er sprake van een pure guerilla-oorlog, waarvan steeds meer Nederlandse militairen het slachtoffer werden.

Daardoor brokkelde de steun van de bevolking, die aanvankelijk heel groot was geweest, steeds meer af, tot Nederland de strijd staakte en in december 1949 de soevereiniteit over het eilandenrijk aan de republiek Indonesië overdroeg.

De Oorlog :: Oorlog in Indië

Sat, 12 Dec 2009 15:08:06 +0100

De Japanse bezetting van Nederlands-Indië bracht, tussen 1942 en 1945, onnoemelijk veel leed met zich mee, voor de Nederlanders daar, maar ook voor de Indo-Europeanen en de Indonesische bevolking. Maar daarnaast leidde die bezetting ook tot een versnelling van de politieke situatie: de rol van Nederland als koloniale mogendheid was onverwacht snel uitgespeeld. Aan die ontwikkelingen wordt aandacht besteedt. Wat vooral opvalt, is dat er veel filmbeelden zijn opgenomen die tot dusver nooit eerder op de Nederlandse televisie zijn vertoond.

Presentatie: Rob Trip.

De Oorlog :: Oorlog in Indië

Mon, 7 Dec 2009 07:02:08 +0100

Veel onbekend beeld in Indisch deel van serie De Oorlog
De Japanse bezetting van Nederlands-Indië bracht, tussen 1942 en 1945, onnoemelijk veel leed met zich mee, voor de Nederlanders daar, maar ook voor de Indo-Europeanen en de Indonesische bevolking.

Maar daarnaast leidde die bezetting ook tot een versnelling in de politieke situatie: de rol van Nederland als koloniale mogendheid was onverwacht snel uitgespeeld.

Aan die ontwikkelingen besteedt de NPS-serie De Oorlog veel aandacht in deel 7, Oorlog in Indië. Wat in deze aflevering vooral opvalt is dat er veel filmbeelden in zijn opgenomen die tot dusver nooit eerder op de Nederlandse televisie zijn vertoond.

Opvallend is bijvoorbeeld een Duitse film over de ambities van Japan om de westerse landen uit Azië te gooien, en er zijn ook onbekende Japanse filmjournaals te zien. Heel bijzonder zijn ook kleurenopnamen van de Japanse aanval op de Amerikaanse vloot in Pearl Harbor.

Voor deze aflevering is presentator Rob Trip met een filmploeg onder leiding van regisseur Gerda Jansen Hendriks heel Java doorgereisd. Hij vertelt het verhaal op de locaties waar de strijd zich destijds afspeelde.

Dat begint al op 10 mei 1940: dan is er in Azië weliswaar nog geen oorlog uitgebroken, maar Nederlands-Indië verliest op slag het contact met het moederland waardoor het totaal op zichzelf is aangewezen. Het hoopt op steun uit de Verenigde Staten maar begint toch maar zelf een wapenindustrie op te bouwen.

De Japanse dreiging neemt snel toe. Japan wil zijn macht vergroten en heeft daarvoor olie, rubber en andere grondstoffen nodig, die in Nederlands-Indië ruim voorhanden zijn. De Nederlands-Indische regering weigert Japan een voorrangspositie te geven bij de levering van olie en daarmee wordt Nederlands-Indië een belangrijk doelwit.

Na de verrassingsaanval op Pearl Harbor verslaat de Japanse vloot de geallieerde schepen in de Slag in de Javazee, eind februari 1942. De Indonesische bevolking had haar hoop gevestigd op de verdedigingskracht van het Koninklijk Nederlands Indisch Leger (KNIL), maar dat biedt bij de nadering van de Japanse troepen verrassend weinig tegenstand.

Een echtgenote van een Nederlandse ambtenaar walgt daarvan, ze vindt dat Java op een presenteerblaadje aan de Japanners wordt aangeboden en vertrouwt aan haar dagboek toe dat ze niet wist hoe ze die boodschap aan haar bedienden moest brengen.

Het Nederlands prestige is daarmee enorm geslonken. Vervolgens worden Nederlanders massaal in Jappenkampen geïnterneerd, de soldaten in krijgsgevangenkampen, en de burgers in speciale mannen- en vrouwenkampen. De toestand wordt daar steeds slechter, zeker door gebrek aan voedsel en medische verzorging. Ongeveer een op zes overleeft die kampen niet.

Ook de Indonesische bevolking heeft veel te lijden: dwangarbeid en hongersnood richten een slachting aan onder de miljoenen Indonesiërs.

Rob Trip spreekt met een Indonesische burger die allesbehalve gelukkig was met het Japanse optreden destijds – die periode wakkerde het verlangen naar onafhankelijkheid bij de Indonesiërs sterk aan. Nationalistenleider Soekarno, die voor de oorlog door de rechter veroordeeld was wegens haatzaaien, krijgt van de Japanners steeds meer toezeggingen los die de onafhankelijkheid dichterbij brengen.

Hij is daar door Nederland altijd ernstig op aangevallen, maar tegenwoordig breekt toch steeds meer het besef door dat de oude koloniale verhoudingen toch niet meer te handhaven waren.

Dat blijkt wel na de capitulatie van de Japanners, op 15 augustus 1945. De nationalisten hebben dan een republiek Indonesia uitgeroepen, maar die heeft nog geen enkele status. Op straat heerst wanorde, omdat groepen revolutionaire jongeren wraak willen nemen op blanken en op Japanners. De oorlog eindigt in Indië niet in vreugde, maar in volstrekte chaos.

De Oorlog :: Oorlog voor iedereen

Mon, 30 Nov 2009 07:01:10 +0100

In slotfase oorlog overheerst de grimmigheid
In het najaar van 1944 veranderde de oorlogssituatie in Nederland scherp van karakter: de oorlog kwam heel dichtbij, Nederland werd een frontstaat en opeens werd alles veel grimmiger, dreigender, gevaarlijker.
Voor het zuiden van Nederland leidde dat tot de bevrijding maar de rest van het land ging een zware oorlogswinter tegemoet. De inleiding vormt de geallieerde invasie van 6 juni 1944 in Normandië. Hoewel de opmars aanvankelijk niet erg opschiet, gaat het vanaf eind augustus opeens heel hard.

In begin september worden de Belgische steden bevrijd en op 4 september 1944 zendt Radio Oranje het bericht uit dat de bevrijders de Nederlandse grens zijn overgestoken. Dat klopt niet, maar de gevolgen zijn aanzienlijk: hier en daar staan al Nederlanders met een vlag in de hand op de Canadezen te wachten.

En tegelijkertijd vluchten tienduizenden NSB’ers weg, naar oostelijke streken en soms naar Duitsland. Dat verschijnsel wordt Dolle Dinsdag genoemd. Er is zelfs een grote groep NSB’ers die zijn toevlucht zoekt in kamp Westerbork, waar dan nog honderden Joden op hun deportatie wachten.

De bevrijding blijft uit maar er komt nieuwe hoop als de geallieerden een enorm offensief ontketenen, gericht op de bruggen bij Arnhem en Nijmegen: Market Garden Als ze daar kunnen doorstoten, ligt de weg naar Berlijn open. Maar dat mislukt en dan keren opeens de kansen. De Duitse troepen herstellen zich en verdedigen Nederland met grote felheid.

In deze aflevering laat Rob Trip zien wat dat voor gevolgen heeft. Vooral de strijd in Zeeland, Noord-Brabant en Limburg kost veel bloed, van soldaten en burgers. Hij is in Zeeuws-Vlaanderen waar de bevolking lange dagen in schuilkelders moet blijven omdat de beschietingen maar niet ophouden. Het duurt vele weken voor de geallieerden de oevers van de Schelde in handen hebben en daarvandaan Noord Brabant kunnen veroveren.

In de rest van het land wordt de situatie dan veel grimmiger. Het verzet voert aanslagen uit die met ongekende hardheid worden beantwoord. Het dorp Putten is daarvan het grootste slachtoffer: een groot deel van de mannelijke bevolking wordt weggevoerd, veel huizen in brand gestoken. Het merendeel van de Puttense mannen komt niet terug: ze arriveren op het verkeerde moment in de verkeerde werkkampen waar hun een onmenselijke behandeling wacht die honderden het leven kost.

De Spoorwegstaking die de Nederlandse regering te Londen heeft afgekondigd krijgt een radicaal antwoord van Duitse kant: er mag geen voedsel en brandstof meer per binnenschip worden aangevoerd in het westen van het land. Daar ontstaat tekort aan alles, gedurende de lange hongerwinter, die in totaal wel 16.000 slachtoffers eist.

Tot frustratie van de bevolking in het westen ligt het krijgsbedrijf lang stil. De meeste geallieerden troepen komen in Nijmegen op krachten voor het slotoffensief, dat gericht is op Berlijn: de bevrijding van Nederland speelt in de plannen van de geallieerden geen rol van betekenis. Pas in april begint de bevrijding van het oosten en het noorden, waarbij vooral om Groningen nog fel gevochten is.

De eerste dagen van mei krijgt de bevolking van de steden in West-Nederland voedsel uit de lucht, afgeworpen door geallieerde transportvliegtuigen. Op 5 mei capituleren pas de Duitsers, op 6 mei zet generaal Blaskowitz zijn handtekening en op 7 mei worden de Canadezen in de grote steden verwacht.

Daar doen zich dan rond de ontwapening van Duitsers allerlei incidenten voor. In Amsterdam schieten Duitsers vanuit een sociëteit op de Dam op de menigte die de bevrijding wil gaan vieren: er vallen twintig doden, de bevrijding krijgt voor tal van gezinnen een zwarte schaduw.

De Oorlog :: Hoe de Joden uit Nederland verdwenen

Mon, 23 Nov 2009 07:02:27 +0100

De tragedie van de meer dan 100.000 uit Nederland weggevoerde en in de vernietigingskampen vermoorde joden staat centraal in deel 5 van de NPS-serie De Oorlog.

Het is het verhaal van de wanhopige machteloosheid van de slachtoffers en van de geraffineerde methoden van de nazi’s, maar ook van de medewerking die tal van Nederlandse instanties en personen aan de deportaties hebben verleend. Het verhaal is veel te gecompliceerd om één speciale reden te noemen waarom er uit Nederland zo’n hoog percentage is weggevoerd, zeker in vergelijking met de meeste andere Europese landen.

Regisseur Matthijs Cats legt er in zijn benadering de nadruk op dat de Joodse Raad van Amsterdam, die de meeste Nederlandse Joden moest vertegenwoordigen, ervoor koos om mee te werken met de bezetter om op die manier het lot van de betrokken Joden te verlichten. Dat staat in contrast met de Joodse Raad van Enschede, waarvan de leiding aan de Joden in de regio het advies gaf om onder te duiken. Uit die regio is een veel hoger percentage Joden gespaard dan uit Amsterdam.

Dat de joodse bevolking zelf niet wist wat haar precies te wachten stond wordt treffend geïllustreerd door Jules Schelvis die in deze aflevering getuigt van zijn eigen naïeviteit van die dagen. Hij vertelt dat hij zelfs in de trein naar Sobibor nog zijn gitaar had meegenomen omdat hij dacht in een werkkamp te komen waar je na de arbeid, bij een kampvuur, nog wel enige ontspanning zou kunnen vinden. Hij verloor zijn vrouw en schoonfamilie in Sobibor en kon zichzelf op het nippertje aan een gang naar de gaskamer onttrekken.

In de aflevering over de jodenvervolging komt een aantal minder bekende facetten van de jodenvervolging aan de orde. Zo is er lang gedacht dat de in Nederland gebruikte jodensterren, die vanaf mei 1942 verplicht waren, in een Pools getto waren vervaardigd, maar inmiddels is komen vast te staan dat ze door een Nederlands bedrijf zijn gemaakt, een Twentse textielfabriek die kort tevoren nog joods eigendom was geweest.

Verder is er aandacht voor een extra zwarte bladzijde in deze geschiedenis: de rol die tientallen Nederlandse mannen hebben gespeeld bij het jagen op ondergedoken Joden. Ze kregen voor elke gearresteerde Jood een geldpremie.

Rob Trip neemt de kijker in deze aflevering mee naar een aantal plaatsen die in de ondergang van de Joden in Nederland een belangrijke rol hebben gespeeld. Hij is in Berlijn, in de villa waar de Wannsee conferentie werd gehouden en waar de nazi-top in januari 1942 de afspraken voor de massale vernietiging besprak en in een protocol vastlegde.

Hij is ook in de Hollandse Schouwburg in Amsterdam waar duizenden Joden in afwachting van hun deportatie werden opgesloten – en hij citeert uit een tot nu toe niet eerder gepubliceerd dagboek van een joodse vrouw die daarvan verslag doet. Hij is bovendien in Westerbork, in de villa, aan de rand van dat kamp, waar kampcommandant Albert Gemmeker een luxe leven leidde. Die villa is kort geleden leeg komen te staan en de makers van de serie kregen toestemming er, voor het eerst, opnamen te maken.

Tenslotte is er ook gefilmd in de gaskamer van Auschwitz waar de presentator voorleest uit een artikel dat midden in de oorlog in het illegale Parool verscheen, en waarin de gang van zaken in het vernietigingskamp tamelijk precies werd beschreven.

Maar de vraag waarom vrijwel niemand iets deed en er geen enkele actie werd ondernomen om de vernietiging van een bevolkingsgroep tegen te houden blijft, zoals altijd, onbeantwoord.
Presentatie: Rob Trip.

De Oorlog :: Welvaart, beroving, honger

Sun, 15 Nov 2009 22:12:09 +0100

De oorlog begon met geweldige economische bloei

In de eerste anderhalf jaar na de Duitse inval, dus tot eind 1941, ging het met de Nederlandse economie eigenlijk veel beter dan over het algemeen wordt aangenomen. Na enige tijd begonnen Duitse instanties en vooral de Wehrmacht zoveel orders te plaatsen bij het Nederlands bedrijfsleven dat hier een forse groei ontstond.
Pas veel later stortte de productie in, door gebrek aan grondstoffen en vooral door gebrek aan werknemers, die massaal naar Duitsland werden afgevoerd om daar te werken.

Tot deze conclusies komt deel 4 van de serie De Oorlog, die zondag 15 november wordt uitgezonden, op Nederland 2, om kwart over acht. De economie tijdens de bezettingsperiode staat in deze aflevering centraal, en daarbij komen tal van nieuwe, onverwachte gezichtspunten aan de orde.

In het begin van de oorlog hebben ondernemers geregeld bij de overheid geïnformeerd of ze wel orders van Duitse instantie mochten aannemen. De ambtenaren op het ministerie van economische zaken gaven vrijwel altijd groen licht – het leven moest doorgaan en het was van belang dat er weer banen bijkwamen. Door de crisis en de Duitse inval was het aantal werklozen hoog opgelopen, maar na een half jaar al meldde rijkscommissaris Seyss-Inquart trots dat de werkloosheid in Nederland ‘was opgelost’.

Tegelijk wordt in de tv-serie van de NPS duidelijk dat veel Duitse instanties in Nederland hun rekeningen betaalden met een soort nepgeld, dat de gewichtige naam ‘Reichskreditkassenscheine’ had gekregen. Bedrijven konden voor die papieren bij de bank gewoon gulden krijgen. En banken kregen bij de Nederlandse Bank ook guldens, maar de schatkist werd voor deze enorme bedragen nooit gecompenseerd.

Daardoor moest de staat geld bijdrukken en ontstond een hevige inflatie. Later zorgden nog meer nazi-trucs ervoor dat de Nederlandse schatkist werd geplunderd. De laatste jaren betaalde Nederland vele miljoenen per maand aan ‘bezettingskosten’ en aan bijdragen aan de oorlogvoering tegen het communisme.

Ook Duitse soldaten in Nederland konden met dat nepgeld betalen, waardoor zij zich hier heel veel konden permitteren. Hun koopgedrag leidde vaak tot grote ergernis bij de Nederlandse bevolking. Die kreeg het toch al steeds moeilijker omdat voedsel, en ook onmisbare levensbehoeften als brandstof en kleding alleen verkrijgbaar waren tegen inlevering van distributiebonnen. Dat systeem bracht veel vertraging, bureaucratie en dus ergernis teweeg, maar het heeft tijdens de bezetting wél gewerkt.

Historisch onderzoek heeft aangetoond dat het distributiesystreem er in Nederland toe heeft geleid dat de schaarste eerlijk werd verdeeld en dat er daardoor in de eerste jaren van de oorlog geen groepen het slachtoffer zijn geworden van honger en voedselschaarste. Vanaf najaar 1944 werd dat anders in de steden in het westen, waar de hongerwinter uitbrak, maar dat had een andere oorzaak: de voedselblokkade van de Duitsers nadat in Nederland de spoorwegstaking was afgekondigd.

De grote klap voor de Nederlandse productiecapaciteit was in feite het gebrek aan arbeidskrachten, dat in de loop der tijden steeds heviger werd. In totaal zijn er meer dan 550.000 Nederlanders, vooral mannen, in Duitsland te werk gesteld, een deel vrijwillig, maar het merendeel gedwongen. In deel 4 van De Oorlog staat presentator Rob Trip uitvoerig stil bij hun lot.

Dat liep nogal uiteen, sommigen hadden het niet slecht in Duitsland, maar heel veel Nederlandse mannen hebben daar veel ontberingen moeten doorstaan. Er zijn veel brieven en dagboeken bewaard gebleven waaruit Rob Trip citeert. Het Rode Kruis schat het aantal werkenden dat niet levend uit Duitsland is teruggekeerd op tegen de 30.000.

In de serie zijn bijzondere filmbeelden te zien uit Duitse dwangarbeidprojecten, zelfs in kleur. Zij brengen de omstandigheden daar wel pijnlijk dichtbij.

Het gedwongen vertrek van arbeidskrachten betekende de doodsklap voor heel veel bedrijven. In de serie De Oorlog worden de ontwikkelingen in de Haarlemse chocoladefabriek Droste op de voet gevolgd. Het bedrijfsarchief is bewaard gebleven en bovendien is er een dagboek van de weduwe van de voormalige directeur, die het bedrijf na de dood van haar man runde. Aan de hand van Droste is goed na te gaan hoe het met de Nederlandse economie vanaf 1942 snel bergafwaarts ging, met een totale verarming in 1945 als gevolg.

Presentatie: Rob Trip.

De Oorlog :: Keuzes en dilemma's

Sun, 8 Nov 2009 22:11:10 +0100

Eind april, begin mei 1943 deed zich tijdens de bezetting van Nederland een ommekeer voor. De Duitsers riepen honderdduizenden mannen, die in 1940 gemobiliseerd waren geweest, op om in Duitsland te gaan werken.
De vlam sloeg in de pan, een groot deel van Nederland ging in staking en de Duitsers sloegen die staking keihard neer. Vanaf dat moment werden de verhoudingen tussen de bezetter en het Nederlandse volk veel grimmiger.

De derde aflevering van de tv-serie De Oorlog, te zien op zondag 8 november om kwart over acht op Nederland 2, beschrijft die April-Meistaking, die ten onrechte altijd in de schaduw van de Februaristaking is gebleven. Er deden veel meer mensen aan mee, en er vielen ook veel meer dodelijke slachtoffers, bijna tweehonderd.

Zestien daarvan werden doodgeschoten in het Groningse dorpje Marum, op de grens met Friesland. Het was een wraakactie van de Duitse SD, omdat er in de buurt een boom over een landweggetje was gelegd. Dat werd als een uiterste vorm van terrorisme opgevat. Rob Trip praat in deze aflevering met Foppe de Jong, die als dertienjarige jongen op het nippertje aan de moordpartij ontkwam, omdat zijn vader hem nog juist kon wegmoffelen.

Deze aflevering van de NPS-serie behandelt vooral de keuzes en dilemma’s waar de Nederlandse burger tijdens de bezetting voor kwam te staan. In de praktijk maakten maar weinig mensen de keuze om zich óf actief met het verzet te bemoeien óf actief de kant van de bezetter te kiezen. De meerderheid koos niet, hield zich op de vlakte, paste het gedrag aan de omstandigheden aan.

Rob Trip toont ook aan dat toeval een grote rol speelde in de keuzes van mensen: hij sprak met een neef en een nicht, Jan en Joke Fomer. Joke speelde een belangrijke rol in het verzet, Jan koos op jeugdige leeftijd voor aanmelding bij de Waffen-SS. Bij beide keuzes was er een zekere mate van toeval in het spel, zoals ze ook zelf toegeven.

Een deel van de aflevering is gewijd aan het optreden van de NSB tijdens de oorlog. De pro-Duitse beweging groeide wel in ledental, maar kwam nooit verder dan een aanhang van 100.000 man. De bezetter vond dat te weinig, en weigerde om de NSB een leidende rol in het landsbestuur te geven. Tot verdriet van NSB-leider Mussert, die zijn hoop vestigde op Hitler, maar elke keer als hij de Führer te spreken kreeg blij gemaakt werd met een dooie mus.

Intussen profiteerde de NSB wel voluit van het verbod van alle andere politieke bewegingen. De partijleden manifesteerden zich overal, vooral in Utrecht, de stad van de Beweging, waar op de statige Maliebaan tal van fraaie panden in beslag waren genomen door NSB-organisaties en door Duitse instanties. In de serie is Rob Trip te zien in de kamer waar Anton Mussert jarenlang de beweging heeft geleid – er was een klein balkon waar zijn aanhang geregeld aan voorbij marcheerde.

Gedurende meer dan een jaar heeft de NSB felle concurrentie gehad van de Nederlandse Unie, een beweging die was opgericht om een eigen nationale koers te varen binnen de mogelijkheden die de bezetter bood. De bevolking zag er een geschikt alternatief voor de NSB in, en werd massaal lid: er meldden zich meer dan 800.000 mensen aan.

Maar voor de Unie tot een factor van betekenis kon uitgroeien ontstonden er zoveel conflicten met de bezetter dat de beweging werd verboden en de NSB weer het rijk alleen had. Rob Trip praat met één van de Unie-leden van het eerste uur, de vroegere journalist Herman van Run.

Ook in deze aflevering zijn veel onbekende beelden te zien en ook komen er weer fragmenten uit dagboeken aan bod, die de mensen in die tijd bijhielden. Die dagboeken geven vaak precies weer wat er onder de bevolking leefde.

De Oorlog :: Verder onder vreemd gezag

Mon, 2 Nov 2009 18:23:10 +0100

De eerste maanden na de Duitse inval werd het Nederlandse straatbeeld voornamelijk gedomineerd door Duitse soldaten. Zij hadden het hier erg naar hun zin. Over het algemeen was het leven voor hen goed in Nederland: genoeg te eten, volop vertier en weinig gevaar. Duitse soldaten schreven enthousiaste brieven naar huis en in de bioscoopjournaals zag je wekelijks hoe ze er, als een soort geüniformeerde toeristen, in slaagden vriendschappelijke contacten aan te knopen met de Nederlandse bevolking.

Presentatie: Rob Trip.

De Oorlog

Mon, 26 Oct 2009 19:17:01 +0100

Geschiedenisserie van de NPS over de Tweede Wereldoorlog. Presentator Rob Trip vertelt het verhaal over de oorlog en de bezetting van Nederland en Nederlands-Indië vanaf de lokaties waar de gebeurtenissen zich voordeden, van Westerbork tot Bandung en van Arnhem tot Auschwitz.

De serie wordt gepresenteerd door Rob Trip, de eindredactie is in handen van Ad van Liempt en de historische adviezen zijn van prof.dr. Hans Blom, oud-directeur van het NIOD.

De Oorlog :: De wraak van Duitsland

Mon, 26 Oct 2009 19:20:04 +0100

In de nacht van 9 op 10 mei 1940 reed een Duitse militaire trein, volgeladen met personeel, materieel en munitie, dwars door de Nederlandse verdedigingslinie Noord-Brabant binnen, en strandde pas na 23 kilometer in vijandelijk gebied. De bezetter kwam dus, onder andere, met de trein.
Het is een verrassend gegeven in de eerste aflevering van De Oorlog, de negendelige NPS-serie die Rob Trip vanaf zondagavond 25 oktober 2009 presenteert op Nederland 2. Die eerste aflevering heet 'De Wraak van Duitsland', en loopt van de opkomst van de nazi’s in Duitsland tot en met de capitulatie van Nederland en Frankrijk in mei en juni 1940.

De Duitse legertrein kwam voor de Nederlandse commandanten als een verrassing, maar de echte insiders hadden toch wel voorzien dat de Nederlandse grens bij Brabant en Limburg een zwak punt was in de verdediging van de geallieerden.

Vooral Franse militaire experts, die heel goed op de hoogte waren van de situatie in Nederland, vonden de zuid-oost-grens van Nederland een zeef, maar het ontbrak de Nederlandse regering aan de wil en de middelen om er afdoende maatregelen te nemen.

Deel 1 van De Oorlog besteedt ruim aandacht aan de opkomst van Hitler in Duitsland. Opmerkelijk zijn daarbij de krantenverslagen van de Handelsblad-journalist George Nypels die al in 1923 uitvoerig stilstond bij de redenaarscapaciteiten van de extreemrechtse Duitse politicus.

Hij was toen al verbaasd over het effect dat Hitlers toespraken op zijn publiek hadden, hij noemde Hitler een ‘woordentovenaar en een massapsycholoog van heel bijzondere kwaliteit’. De serie De Oorlog toont opmerkelijke kleurenbeelden uit de periode van Hitlers opkomst en ook niet eerder in Nederland vertoonde fragmenten uit één van zijn toespraken.

Presentator Rob Trip legt er in deze aflevering de nadruk op dat er in de jaren twintig en dertig overal in Europa sprake was van felle strijd om de heerschappij tussen de grote systemen, het communisme, het fascisme en de parlementaire democratie. In veel landen was het tevoren niet te voorspellen hoe die strijd zou aflopen.

Het was vooral van grote betekenis dat Hitler in Duitsland de sympathie van de volksmassa’s wist te winnen. Rob Trip zocht in Duitsland een vrouw op die grif toegeeft dat zij als schoolmeisje geheel in de ban van de Führer raakte. In haar woonplaats Neurenberg werden elk jaar de Partijdagen van de nazi’s gehouden en schoolvriendinnen deden dan een wedstrijd wie van hen Hitler in een week tijd het vaakst te zien kreeg.

Als Hitler eenmaal de macht heeft gegrepen en de oppositie uit de weg heeft geruimd, begint hij aan zijn verovering van Europa. Nederland speelt daarbij een ondergeschikte rol, het gaat de nazi’s om Frankrijk. Hitler heeft haast en stemt toe in een bombardement van Rotterdam om op die manier zo weinig mogelijk militaire capaciteit te hoeven spenderen aan Nederland.

Dat bombardement van Rotterdam was eigenlijk een misverstand, want de Duitse commandant had de vliegtuigen al afbesteld omdat de capitulatie van Nederland aanstaande was. Zijn boodschap kwam niet op tijd door: het bombardement werd, door de enorme branden die erop volgden, een tragedie. Rob Trip laat de plek zien waar honderden Rotterdammers ongeïdentificeerd in een massagraf rusten.

Trip besluit de aflevering waar hij ook begon: in het Franse Compiègne. Op dezelfde plek waar Duitsland na de Eerste Wereldoorlog een wapenstilstand moest tekenen, nam Hitler in juni 1940 revanche. Hij dwong de Fransen zich daar over te geven, en beleefde er een moment van triomf en wraak.

Presentatie: Rob Trip.

De grote geschiedenisquiz :: 13-4-2009

Tue, 14 Apr 2009 20:50:54 +0100

Quiz. Actrice Alexandra Alphenaar, thrillerschrijver René Appel, parlementair verslaggeefster Nynke de Zoeten, acteur Frans Lammers, journalist Paul Arnoldussen, presentator Jeroen Kijk in de Vegte, schrijver/musicus Arthur Umbgrove, stand-upcomedian Soundos El Ahmadi, VVD Tweede Kamerlid Anouchka van Miltenburg: ze maken allemaal kans op de titel Geschiedeniskenner van het jaar die op het spel staat. Tien prominente Nederlanders nemen het op het gebied van historische kennis op tegen tien (nog) onbekenden die zich voor de finale hebben geplaatst via de voorronden in de Volkskrant en het Historisch Nieuwsblad. De finale is vooral zo aantrekkelijk omdat een groot deel van de vragen is gebaseerd op beeldfragmenten. Daartoe zijn de filmresearchers, Gerard Nijssen en Lizzy van Winsen, weer diep in de verschillende archieven gedoken en dat heeft ook dit keer weer tot verrassende vondsten geleid. Maar de deelnemers moeten ook een historisch voorwerp raden, de naam van een historische figuur achterhalen aan de hand van een signalement en sommigen moeten ook een soort welsprekendheidsproef afleggen. De jury bestaat uit de historici Hans Blom, Piet de Rooy en Ruth Oldenziel (voorzitter).

Presentatie: Joost Karhof.

De avond van ... :: De Grote Geschiedenis Quiz

Fri, 2 May 2008 07:50:32 +0100

Schrijver Thomas Rosenboom, muzikant Bob Fosko, presentatoren Miljuschka Witzenhausen, Mieke van der Weij, Pieter van der Wielen en Suzanne Bosman, tekenaar Jos Collignon, wielrenner Kai Reus,Tweede Kamerleden Kathleen Ferrier en Diederik Samsom: het zijn allemaal kanshebbers voor de titel Geschiedeniskenner van het Jaar, die op 1 mei a.s., Hemelvaartsdag, op het spel staat in de jaarlijkse Grote Geschiedenis Quiz.

Dit inmiddels zeer populaire programma, gepresenteerd door journalist Jan Tromp, wordt voor de zevende keer uitgezonden, vanuit het gebouw van Felix Meritis in Amsterdam. Tien min of meer prominente Nederlanders nemen het op het gebied van historische kennis op tegen tien (nog) onbekenden die zich voor de finale hebben geplaatst via de voorronden in de Volkskrant en het Historisch Nieuwsblad.
De finale is altijd vooral zo aantrekkelijk omdat een groot deel van de vragen is gebaseerd op beeldfragmenten. Daartoe is de filmresearcher van Andere Tijden, Gerard Nijssen, weer diep in de verschillende archieven gedoken en dat heeft ook dit keer weer tot verrassende vondsten geleid. Maar de deelnemers moeten ook een historisch voorwerp raden, de naam van een historische figuur achterhalen aan de hand van een signalement en sommigen moeten ook een soort welsprekendheidsproef afleggen. De vragen worden elk jaar opgesteld door een team vanuit de drie organiserende partners: de redactie van Andere Tijden (NPS/VPRO), het Historisch Nieuwsblad en de Volkskrant. Voor het Historisch Nieuwsblad is ook de bedenker van de geschiedenisquiz weer actief geweest in het opstellen van vragen: de aan de Universiteit van Amsterdam verbonden historicus Willem Melching, Duitsland-specialist. Nieuw dit jaar is de mystery guest over wie, voorafgaand aan zijn binnenkomst, aan de hand van een beeldfragment een vraag wordt gesteld.

De jury bestaat uit de historici Hans Blom (oud-directeur NIOD) en Maarten van Rossem (Universiteit Utrecht) onder voorzitterschap van schrijfster Annejet van der Zijl.

De afgelopen zes keer was de winnaar steeds een geschiedeniskenner die via de Volkskrant of het Historisch Nieuwsblad tot de finale was doorgedrongen. De prominenten gingen altijd strijdend ten onder. Zullen zij die traditie dit jaar weten te doorbreken?

Presentatie:
Jan Tromp

Deelnemende bekende Nederlanders:
Suzanne Bosman: presentator RTL Nieuws
Jos Collignon: tekenaar
Kathleen Ferrier: Tweede Kamerlid CDA
Bob Fosko: muzikant
Kai Reus: wielrenner
Thomas Rosenboom: schrijver
Diederik Samsom: Tweede Kamerlid PvdA
Mieke van der Weij: presentator radio en tv (o.a. Tros Nieuws Show)
Miljuschka Witzenhausen: VJ TMF
Pieter van der Wielen: presentator Noorderlicht (VPRO)

Deelnemers die zich hebben gekwalificeerd via de voorronden:
Ingeborg Boddek: 40 jaar - Amsterdam
Maartje Breeman: 28 jaar - Amsterdam
Marc Kiel: 38 jaar - Wageningen
Annemiek van Leeuwen: 56 jaar - Woerden
Piet van Lieshout: 56 jaar - Amsterdam
Elwin Moerkens: 32 jaar - Arnhem
Sheila Schuijffel: 44 jaar - Waalwijk
Carina Verschoor: 24 jaar - Woudrichem
Koen van Vught: 16 jaar - Den Dungen
Hiddo Zuiderweg: 39 jaar - Groningen

Jury:
Hans Blom
Maarten van Rossem
Annejet van der Zijl (voorzitter)

Wat is het belang van een programma als de Grote Geschiedenis Quiz volgens de jury?

Hans Blom:
"Kennis van (ook het oudere) verleden is onmisbaar voor een begrip van het heden en voor een zinvol maatschappelijk leven. Toch gaat het bij de Grote Geschiedenis Quiz in de eerste plaats om de pure vreugde van het weten, in dit geval met betrekking tot het verleden, en wel in de vorm van een spel."

Maarten van Rossem:
“De GGQ toont aan dat historische feitenkennis door velen buiten de onderwijswereld als aardig en zelfs bewonderenswaardig wordt beschouwd. De GGQ geeft de kijker bovendien de gelegenheid om veilig thuis op de bank zijn eigen historische feitenkennis te toetsen!”

Barend en van Dorp :: 2-12-2004

Mon, 13 Sep 2010 14:41:59 +0100

Prins Bernhard tijdens de Tweede Wereldoorlog
In deze aflevering, die deels in het teken staat van het overlijden van prins Bernhard, zijn te gast:

Hans Blom, directeur NIOD, over de rol van prins Bernhard tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Nico Haasbroek, ex-hoofdredacteur 'NOS Journaal', n.a.v. zijn boek 'Journaaljaren'.

Dirk Kuijt, voetballer Feyenoord, over zijn ervaringen van het afgelopen voetbalseizoen. Met een optreden van de Amerikaans zangeres Jill Scott.

Barend en van Dorp :: 22-10-2003

Mon, 13 Sep 2010 14:29:20 +0100

In deze aflevering zijn te gast:Hans Blom, directeur NIOD, die telefonisch zijn reactie geeft op het boek van historicus Gerard Aalders, waarin deze rept van de vermeende 'stadhoudersbrief', een brief die prins Bernhard in 1942 aan Hitler zou hebben gestuurd; Erica Terpstra, die recentelijk is verkozen tot voorzitter van het NOC*NSF; Brigitte Kaandorp, cabaretière, wier theatervoorstelling 'Lustrum' onlangs in première is gegaan; Hanneke Groenteman, n.a.v. haar boek 'Doorzakken bij Jamin'; Henk Wisman, voetbaltrainer FC Volendam, die telefonisch zijn opstelling van het Nederlands elftal doorgeeft. Met een optreden van de Britse band Stereophonics.