Aflevering 12

In Nederland is er vrijheid van godsdienst, maar dat is niet altijd zo geweest. De aanhangers van de nieuwe leer van Luther en Calvijn werden streng vervolgd door de katholieke Spaanse koning Philips II. Midden 16e eeuw trokken hagenpredikers door het land om de nieuwe leer uit te dragen en te fulmineren tegen de katholieken. Die waren meer gericht op de buitenkant, de pracht en de praal, dan op het ware geloof. Een van de eerste hagenpredikers was Jan Arentsz uit Alkmaar. Zijn opruiende woorden vielen in vruchtbare bodem. Het was al het vierde hongerjaar op rij, het volk was ziedend over het gebrek aan basale levensmiddelen terwijl de katholieke clerus niks tekort kwam. In Vlaanderen sloeg het eerst de vlam in de pan, en een paar dagen later sloeg de vonk over naar Amsterdam en de rest van het land. Het woedende volk bestormde de kerken en sloeg de hele boel kort en klein. In amper drie dagen tijd werd er onherstelbare schade aangericht. Even brak er een periode van relatieve godsdienstvrijheid aan, maar toen stuurde Spanje de beruchte hertog van Alva deze kant op en die rekende genadeloos af met de Beeldenstormers. Pas decennia later kregen de protestanten mondjesmaat hun eigen kale gebouwen waar – zonder afgoderij – gepredikt en gezongen kon worden.

Na de Eerste Wereldoorlog lag Europa in puin. Een reactie op die chaotische wereld was de kunststroming De Stijl. Een verlangen naar harmonie, eenvoud en een universele stijl. Alleen de primaire kleuren rood, geel en blauw waren toegestaan, alleen dat waren pure kleuren. Grondlegger van De Stijl was Theo van Doesburg. Schilders als Piet Mondriaan, Bart van der Leck en architect J.J.P. Oud sloten zich bij deze beweging aan. In diezelfde periode maakte meubelmaker Gerrit Rietveld een opvallende stoel, simpel, sober, harmonieus: twee planken, twee armleuningen en wat dunne verbindingslatten. Die stoel zette zijn wereld totaal op z’n kop. Rietveld kwam uit een streng gereformeerd milieu en werd nu ingelijfd bij deze nieuwe kunststroming. Hij viel letterlijk van z’n geloof, tot groot verdriet van zijn vrouw en kinderen. In opdracht van Truus Schröder ontwierp hij een huis volledig volgens de principes van De Stijl. Truus Schröder werd zijn muze en stimuleerde hem in zijn ontwikkeling. Na de dood van Rietveld’s vrouw ging hij met haar samenwonen in hun zelf gecreëerde droompaleis.
Het Rietveld-Schröderhuis in Utrecht is in 2000 op de Werelderfgoedlijst van Unesco geplaatst.

Deze uitzending van het programma Kaaskoppen & Waterlanders met de titel Aflevering 12 is uitgezonden op woensdag 7 mei. De presentatie was in handen van Ernst Daniël Smid.