Zoete rook van het vaderland

Documentaire van Albert Elings, Eugenie Jansen. Na elke oorlog moet iemand opruimen. Min of meer netjes wordt het tenslotte niet vanzelf. Met deze regels uit het gedicht Einde en begin van de Poolse dichteres Wislawa Szymborska begint de documentaire die het verhaal vertelt van drie oude mensen uit verschillende streken in Europa: Catalonië, Litouwen en Abchazië. Mensen die oorlogen hebben zien komen en gaan en die ervoor hebben gekozen zich afzijdig te houden, het land te bebouwen en de rommel op te ruimen. 'Fotogeniek is het niet', zegt Szymborska in hetzelfde gedicht, 'en het kost jaren'. Die jaren hebben hun sporen achtergelaten op de gezichten van de drie hoofdpersonen. Victorino (74), uit een bergdorpje in de Pyreneeën, zag de socialistische revolutie, de Spaanse burgeroorlog, de Tweede Wereldoorlog en de dictatuur van Franco aan zich voorbijtrekken. Agota (82) komt uit de streek Dzukija in Litouwen die eerst onder Pools bewind viel, tijdens de Tweede Oorlog door Duitse legers bezet was en tenslotte een Sovjetrepubliek werd, terwijl Litouwse partizanen ondergronds bleven strijden voor onafhankelijkheid. Aizav (86) is een Armeniër wiens ouders ooit vluchtten uit Turkije naar Abchazië, een land dat naar onafhankelijkheid streeft, maar afwisselend betwist werd door Rusland en Georgië. Alle drie wonen ze in de plaats waar ze geboren zijn en waar vaak ook hun ouders leefden. Ze zijn arm en wonen afgelegen. Ze voeren de kippen en de geiten, koken op een houtkachel, bebouwen wat land voor zover ze dat nog kunnen. Hun kinderen en alle dorpsgenoten zijn al jaren geleden weggetrokken naar de stad. Daarmee is deze documentaire van Masha Novikova niet alleen een verhaal over oorlog en hoe mensen erop reageren, maar ook over ouderdom en eenzaamheid, over mensen die zich verbonden weten met de grond die hen heeft voortgebracht en waar ze zo veel hebben meegemaakt. Ze blijven er wonen, met al hun mooie en pijnlijke herinneringen en hun dromen die ze ondanks alles toch nog hebben. Na elke oorlog moet iemand opruimen. Min of meer netjes wordt het tenslotte niet vanzelf. Met deze regels uit het gedicht Einde en begin van de Poolse dichteres Wislawa Szymborska begint de documentaire die het verhaal vertelt van drie oude mensen uit verschillende streken in Europa: Catalonië, Litouwen en Abchazië. Mensen die oorlogen hebben zien komen en gaan en die ervoor hebben gekozen zich afzijdig te houden, het land te bebouwen en de rommel op te ruimen. 'Fotogeniek is het niet', zegt Szymborska in hetzelfde gedicht, 'en het kost jaren'. Die jaren hebben hun sporen achtergelaten op de gezichten van de drie hoofdpersonen. Victorino (74), uit een bergdorpje in de Pyreneeën, zag de socialistische revolutie, de Spaanse burgeroorlog, de Tweede Wereldoorlog en de dictatuur van Franco aan zich voorbijtrekken. Agota (82) komt uit de streek Dzukija in Litouwen die eerst onder Pools bewind viel, tijdens de Tweede Oorlog door Duitse legers bezet was en tenslotte een Sovjetrepubliek werd, terwijl Litouwse partizanen ondergronds bleven strijden voor onafhankelijkheid. Aizav (86) is een Armeniër wiens ouders ooit vluchtten uit Turkije naar Abchazië, een land dat naar onafhankelijkheid streeft, maar afwisselend betwist werd door Rusland en Georgië. Alle drie wonen ze in de plaats waar ze geboren zijn en waar vaak ook hun ouders leefden. Ze zijn arm en wonen afgelegen. Ze voeren de kippen en de geiten, koken op een houtkachel, bebouwen wat land voor zover ze dat nog kunnen. Hun kinderen en alle dorpsgenoten zijn al jaren geleden weggetrokken naar de stad. Daarmee is deze documentaire van Masha Novikova niet alleen een verhaal over oorlog en hoe mensen erop reageren, maar ook over ouderdom en eenzaamheid, over mensen die zich verbonden weten met de grond die hen heeft voortgebracht en waar ze zo veel hebben meegemaakt. Ze blijven er wonen, met al hun mooie en pijnlijke herinneringen en hun dromen die ze ondanks alles toch nog hebben.

Deze uitzending van het programma Holland Doc met de titel Zoete rook van het vaderland is uitgezonden op donderdag 2 februari door de VPRO, de IKON, Human en NTR.