Michel de Montaigne

Michel de Montaigne is de eerste denker die zichzelf als onderwerp nam. Zijn 'Essays' gaan over van alles en nog wat – over spijt, eerlijkheid, strijdrossen, slapen, eten, vriendschappen en zijn goede en slechte eigenschappen.

Deze vorm van introspectie breekt met een oude opvatting dat filosofie gaat over de onveranderlijke en eeuwige waarheid, over abstracties.

Wat weet ik?
Montaigne is sceptisch; de mens is te goedgelovig, te ijdel en vooral te veranderlijk voor een eeuwige waarheid.
Dat wil niet zeggen dat er niets te doen valt.

Door zelfonderzoek krijg je inzicht hoe te handelen volgens je eigen aard. Dat is eerder praktische wijsheid dan een grote filosofische waarheid. Bescheidenheid is de grootste deugd, vindt Montaigne. Que sais-je? (‘wat weet ik?’) is zijn lijfspreuk.

Vriendschap
Montaigne wordt geboren op het kasteel van Montaigne, grenzend aan de Bordeauxstreek. Hij treedt als twintiger toe tot het parlement van Bordeaux, waar hij de drie jaar oudere Étienne de La Boétie leert kennen. Tussen hen ontstaat een intense vriendschap.

Montaigne is ontroostbaar als La Boétie al op 32-jarige leeftijd sterft. ‘Beroofd van de dierbaarste, schranderste, beminnelijkste en volmaakste vriend’, laat hij boven de boekenkast van zijn studeerkamer zetten.

Kasteel
Montaigne trekt zich een paar jaar later terug in een toren van zijn kasteel. Hij werkt aan zijn 'Essays'. Op de torenbalken staan spreuken van grote Griekse en Latijnse schrijvers. De invloed van klassieke denkers als Seneca en Livius is in heel zijn werk terug te vinden. Hij streeft naar het stoïcijnse ideaal van de standvastige man, onaangedaan door emoties. Maar later zien we in de 'Essays' een verschuiving naar een meer epicurische, genietende levensstijl.

Zijn niersteenaanvallen maken dat niet eenvoudig. Hij bezoekt kuuroorden in Frankrijk, Zwitserland, en Italië. Hij bezoekt Parijs om koning Hendrik III zijn essays aan te bieden. Meerdere koningen zochten zijn raad, ook al schreef hij ‘ook koningen en filosofen poepen, evenals dames’.

Montaigne sterft op 59-jarige leeftijd. ‘Het nut van het leven ligt niet in de lengte ervan, maar wat u er mee doet’, schreef hij.

Montaigne de eerste blogger?
Filosoof Joep Dohmen gaat in 'Durf te Denken' in gesprek met een groep jonge geïnteresseerden over de rol en invloed van Montaignes gedachtegoed in onze tijd.

Filosoof/schrijver Tanny Dobbelaar ziet overeenkomsten tussen de moderne blogger en Michel de Montaigne. Evenals fervent blogger Zohra: “Je zou Montaigne een moderne blogger kunnen noemen."

In zijn 'Essays' schreef Montaigne al: "Ik wil dat men mij ziet in mijn eenvoud, gewoon zoals ik ben. Ongedwongen en zonder opsmuk want ik portretteer mijzelf. Hier zullen zowel mijn gebreken als mijn natuurlijke gedaante onverbloemd worden weergegeven. Voor zover het fatsoen mij toestaat."

Deze uitzending van het programma Durf te denken met de titel Michel de Montaigne is uitgezonden op zaterdag 8 oktober door Human.