We geloven graag dat we allemaal unieke persoonlijkheden zijn. Maar wat als dat beeld van wie we zijn, onze geliefde ‘ik’, louter een truc van het brein is? De Duitse filosoof Thomas Metzinger is ervan overtuigd dat dit het geval is. Hij ziet ons bewustzijn als een zuiver biologisch proces en stelt dat de nieuwe neurowetenschappelijke inzichten maar tot een conclusie kunnen leiden: het idee van een vaststaand ‘zelf’ is een door ons eigen brein gecreëerde illusie. Nu nieuwe technologieën het mogelijk maken steeds directer aan het brein te sleutelen is het volgens Metzinger hoog tijd om stil te staan bij de vraag: wie willen we eigenlijk zijn?
VPRO
Bas Heijne voelt zich ongemakkelijk bij het idee dat zijn ik, de ‘echte Bas’, niet meer is dan een optelsom van biologische processen. Hij vraagt zich af hoe we om moeten gaan met dit inzicht. Als we afscheid moeten nemen van het idee van een ziel, een vaststaande kern, wordt ons bestaan dan niet leeg en doelloos? En, wat kan ons dan nieuwe houvast geven?
Voor antwoorden gaat hij langs bij de Deense schrijfster en neurobiologe Lone Frank. Als onderdeel van een persoonlijke zoektocht naar ‘wie zij is’, liet zij haar DNA uitlezen en analyseren. Zij legt uit hoe haar genetische blauwdruk haar geholpen heeft zichzelf beter te begrijpen. Heijne is gefascineerd, maar twijfelt: wil ik al mijn kwetsbaarheden, fysiek en mentaal, wel onder ogen zien? Zijn we wel in staat al die biologische feiten over onszelf op waarde te schatten en ook te relativeren?
Nieuwe technologie zal ons steeds meer de vrijheid geven te worden wie we willen zijn. In deze aflevering gaan we langs bij genetici en neurowetenschappers die hard bezig zijn dit werkelijkheid te maken. We zien hoe een vrouwelijke fruitvlieg, door met een laser in te grijpen in haar brein, ervan overtuigd raakt dat ze een mannetje is. En hoe met behulp van een simpele pil traumatische herinneringen gewist kunnen worden. Ook zien we dat DNA analyses nu al als leidraad worden ingezet voor de opvoeding van jonge kinderen.
Volgens Heijne dwingt al deze nieuwe kennis over lichaam en geest ons een nieuw beeld te ontwikkelen van wat de essentie, de ziel, van de mens is. Een nieuw zelfbeeld waarmee we stevig in het leven kunnen staan, zonder dat we de harde biologische feiten over onszelf geweld aan doen.
De presentatie was in handen van
Bas Heijne. Deze uitzending van het programma De Volmaakte Mens met de titel Sleutelen aan de ziel werd uitgezonden op woensdag 27 mei door de VPRO.
